మారియో వర్గాస్‌ లోసా లాటిన్‌ అమెరికా రచయితల్లో విస్తారంగా, ప్రయోగాత్మకంగా, శక్తివంతంగా రాసిన రచయిత. 2010లో నోబెల్‌ బహుమతి గ్రహీత. ఈయనపై ఫ్లోబే, విలియం ఫాక్నర్‌, జేమ్స్‌ జాయిస్‌, టాల్స్టారు, దాస్తొయెవ్‌స్కీ, ఇవాన్‌ బునిన్‌ మొదలైన ప్రఖ్యాత రచయితల ప్రభావముంది.
పెరూలో జన్మించిన లోసా లాటిన్‌ అమెరికా ప్రజా మేధావుల్లో, కళ, సంస్కృతి, నవలా సాహిత్యంలో ప్రఖ్యాతి చెందాడు. రాజకీయాల్లో ఒకసారి దేశ అధ్యక్ష పదవికి కూడా పోటీ చేశాడు. లోసా ‘టైం ఆఫ్‌ ది హీరో’, ‘ది గ్రీన్‌ హౌస్‌’, ‘ది ఫీస్ట్‌ ఆఫ్‌ ది గోట్‌’, ‘ఆంట్‌ జూలియా అండ్‌ ది స్క్రిప్ట్‌ రైటర్‌’, ‘ది వార్‌ ఆఫ్‌ ది వరల్డ్‌’ అనే ప్రఖ్యాత నవలలు రచించారు. ‘ప్రపంచాంత యుద్ధం’ అనే తన నవలారాజంలో అన్ని రకాల ఉన్మాదాలని, యుద్ధ బీభత్సాన్ని తనదైన శైలిలో వర్ణించాడు. యుద్ధం యొక్క క్షమించరాని స్వభావాన్ని దాదాపు ఏడు వందల యాభై పేజీల్లో రాశాడు. ఇది టాల్స్టారు పదమూడు వందల పేజీలపై చిలుకు నవల ‘యుద్ధం మరియు శాంతి’ నవల లాగే ఎపిక్‌ స్థాయిలో ఉంది బ్రెజిల్‌ నేపథ్యంలో రాసిన ఈ నవలలో సంప్రదాయ వాస్తవికత కథన శైలితో పాటు పాత్రికేయ, పుస్తక, శ్రవణ ఆధారిత కథనాలతో భిన్న స్వరాలతో, భిన్న కేంద్రీకరణలతో వాస్తవికతను చిత్రీకరించాడు.
ఈ నవలలో లోసా ఉన్మాద శక్తుల మధ్య యుద్ధం వ్యర్థమని చూపించాడు. యూక్లిడ్‌ దా కన్హా రాసిన నాన్‌ ఫిక్షన్‌పై ఆధారపడిన రచన ఇది.దీనిలో సంప్రదాయం – ఆధునికత, జాతీయ వాదం – ప్రాంతీయ వాదం, రిపబ్లికనిజం – మోక్ష ఆధారిత మత విశ్వాసాల మధ్య పోరాటాన్ని చిత్రీకరించాడు. లోసా జాతీయ వాదం అనేది ”సంస్కతి హీనుల సంస్కతిగా, రెచ్చగొట్టే నేతల మతంగా, అపోహ, హింస, వర్ణ వివక్షల ముసుగుగా” అని తన వ్యాసం ‘జాతీయ వాదాలు, ఉటోపియా’ వ్యాసంలో అభివర్ణించాడు. ఈ నవలలో బ్రెజిల్లోని బాహియా ప్రాంత జనంలో బడుగు వర్గాలవారు జనాభా లెక్కలు, సివిల్‌ మ్యారేజ్‌ లను తీసుకొచ్చిన రిపబ్లిక్‌ కు వ్యతిరేకంగా ఒక కౌన్సిలర్‌ నేతత్వంలో ఐక్యమై తమ మీదకు వచ్చిన కేంద్ర బలగాలను మూడు దండయాత్రలలో పరాజితులను చేస్తారు. ఈ పోరులో భిన్న వర్గాలు, పాత్రలు, అరాచక విప్లవ కారులు, భూస్వాములు, సెనేటర్లు, సేనా నాయకులు, మతోన్మాదులు, పాత్రికేయులు,స్త్రీలు, చిన్న పిల్లలు అందరూ చిక్కుకుంటారు.
ఈ వ్యాసంలో యుద్ధ నేపథ్యంలో భిన్న స్వరాలు, కథనాలు, అనిర్దిష్ట సత్యాలు, స్త్రీ పాత్రల పరిస్థితి, మానవ స్థితిగతులపై కేంద్రీకరణ ఉంటుంది. ప్రముఖ మార్క్సిస్ట్‌ విమర్శకుడు టెర్రీ ఈగిల్టన్‌ చెప్పినట్లు” ఒకే గొప్ప కథనం ఉండదు.అనేక చిరు కథనాలు, వాటిలో ప్రతి ఒక్కటి పాక్షిక సత్యాన్ని కలిగినవి ఉంటాయి. వాస్తవికత అతి మామూలు అంశం గురించి కూడా ఎన్ని కథనాలైనా, ఒక దానితో మరొకటి సరిపోలనివి ఇవ్వవచ్చు.” (హౌ టు రీడ్‌ లిటరేచర్‌,పే.107) ఈ నవలలో పాత్రికేయుడు, భూస్వామి కెనబ్రావా, యారేమా, ఇతరులు భిన్న కథనాలు వినిపిస్తారు. యుద్ధ కాలంలో అధికార నిచ్చెనలో అడుగున ఉన్న స్త్రీలను ఎలా అవమానిస్తారో చూపిస్తాడు లోసా. ఆధునికతకు ప్రతీకగా ఉన్న రిపబ్లిక్‌, విశ్వాస ప్రతినిధిగా ఉన్న బాహియా ప్రాంత జనం మధ్య యుద్ధంలో విపరీత జన నష్టం జరుగుతుంది. రెండు ఉన్మాదాల మధ్య ప్రజలకు సొంతంగా ఎంపిక చేసుకునే అవకాశం ఉండదు అని ఉదారవాద లోసా భావన.
ఈ నవలలో జన పయనాలు, ఘోర మరణాలు, రాబందులు శవాల్ని పీక్కుని తినడం, ఆస్తి నష్టం, విరుద్ధ ఆవేశాలు తనకు ఇష్టం లేకున్నా యుద్ధంలో చిక్కున్న పాత్రికేయ కథనం , కల్పన జోడించి సత్యం అనేది అనుభవేకవేద్యమని తెలుస్తుంది. పోరాటకారుల, పౌరుల విషాద గాథ పాఠకులను ఆలోచింపచేస్తుంది. ఈ జాతీయ, ప్రాంతీయ అసమాన యుద్ధం బాహియా ప్రాంత పోరాటం అంతం అవటంతో ముగుస్తుంది. అయితే యుద్ధ బీభత్స చిత్రీకరణలో స్త్రీల వ్యక్తిత్వ వికాస తీరు, వారి భావాల లోతు కొంత నిర్లక్ష్యానికి గురయ్యాయి. ఇంటి నుంచి వచ్చేసి దారిలో దుండగుల చేతిలో మానం కోల్పోయిన్న మరియా సేవా భావభరితగా మారి విప్లవం చేసిన కౌన్సిలర్‌తో అంతిమ ఘడియ దాకా ఉంటుంది. అలాగే ఫాదర్‌ జోక్విం ప్రియురాలు, భూస్వామి కేనబ్రావ భార్య, మతి స్థిమితం లేని ఎస్టెల్‌ తోటి బాధితులతో ఐడెంటిఫై అవుతారు. ఇక యారేమాఅనుకోని పరిస్థితిలో తనకు తాను విప్లవకారుడుగా ప్రకటించుకుని, కామ దూరుడిగా ఉంటానని గతంలో ప్రతిన చేసిన గెలీలియో గాల్‌ (పేరులోనే సత్యం, విషం) చేతిలో మాన భంగానికి గురవుతుంది. గెలీలియో గాల్‌ మంచితనం సహజాత దెబ్బకు కుదేలవుతుంది.
యారేమా కేవల గృహిణి .అమాయక స్వభావంతో భర్త రుఫినోకు లోబడి సేవలు చేస్తూ అతడి కామాన్ని తీర్చే వనిత. భర్త లేనపుడు అతిథిగా వచ్చిన గెలీలియా గాల్‌ తనను పట్టుకోవడానికి వచ్చిన వారితో పోరాడుతాడు. తరువాత ఒక బలహీన క్షణంలో యారేమాను లోబర్చుకుంటాడు. విప్లకారుడు గెలీలియా గాల్‌ రాజకీయ ఉన్మాదం అతడు తనలో అణచి వేసుకున్న లైంగికతలో ఉందని కొందరు విమర్శకులు భావించారు. ఆమె యుద్ధ క్రమంలో సొంత వ్యక్తిత్వం పెంచుకుని సొంత ఆనందాన్ని, జీవిత అర్థాన్ని అన్వేషించిన వనితా రత్నంగా మారింది. గతంలో బందిపోటుగా ఉంది తిరుగుబాటు దారుడుగా మారినా పాజూ భార్యగా మారేందుకు ఒప్పుకోకపోయినా అతడు సమరంలో ఉన్నపుడు సాహసించి అతడికి అన్న తీసుకెళుతుంది. తన అంతరాత్మకు విధేయంగా ఉంటుంది. యారేమా (‘నయం చేసే మొక్క’ అనే అర్థం) పలు సన్నివేశాల్లో ఇతరులకు, సర్కస్‌ వారికి, వికార రూపుడైన నాటుబా మొదలగు పాత్రలకు అండగా నిలబడి పునరుజ్జీవం ప్రసాదిస్తుంది.
తన కోసం ఆత్మహత్య చేసుకున్న భర్త రుఫినో, గెలీలియో గాల్‌లను వదిలి ముందుకు సాగుతుంది. రిపబ్లిక్‌ సైన్యం, జుగుంచోల మధ్య పోరులో చిక్కుకున్నా సంప్రదాయ బానిసత్వ నైతిక సంకెళ్లు తెంచుకుని స్వీయ రక్షణతో బాటు పరులను బ్రతికిస్తుంది. మరియా, యారేమా, సెబాస్టియానో అందరూ పితస్వామ్య వ్యవస్థ , యుద్ధ పరిస్థితుల బాధిత స్త్రీలే . అయితే పవిత్ర భావంతో మరియా విప్లవ మార్గంలో మరణిస్తే యారేమా తన స్వీయ చైతన్యం పెంచుకుని స్వీయ ఆనందం అన్వేషిస్తుంది. సెబాస్టియానో నిస్సహాయురాలుగా మిగులుతుంది. రచయిత లోసా ఈ నవలలో దోపిడీ వర్గాల కుతంత్రాలు చూపిస్తూనే బాధితుల మానవత్వాన్ని స్పష్టంగా చిత్రిస్తాడు.
బహుళ ప్రేమ సంబంధాలు, వర్గవైరుధ్యాలు బిన్న రాజకీయ పార్టీల నాయకుల, భూస్వాములు, పత్రిక యాజమానుల, రైతులు, లుంపెన్‌ల ప్రాతినిధ్య వ్యవస్థల పోరు ఈ నవల కాన్వాస్‌పై చూపాడు. మత విశ్వాసులుగా ఉన్న కౌన్సిలర్‌, ఫాదర్‌, చిన్న ఆశీర్వాదం, కౌన్సిలర్‌ ప్రతి మాటను లిఖించే నటుబా, చివరి దాకా తాను నమ్మిన కౌన్సిలర్‌ తో నిలిచి చనిపోయిన మరియా పాత్రల పట్ల మనకు సానుభూతి కలుగుతుంది. విమర్శకుడు టెర్రీ ఈగిల్టన్‌ మాటల్లో ”అర్థం అనేది మునిసిపల్‌ పార్కుల్లా వస్తుగతంగా ఉండదు.అలాగని వ్యక్తిగతమూ కాదు.ఇది సాహితీ రచనలకు వర్తిస్తుంది. అవి సంభాషణలు. భౌతిక వస్తువులు కాదు. పాఠకుడు లేకుండా సాహిత్యం లేదు.” (హౌ టు రీడ్‌ లిటరేచర్‌,పే.146). ‘ప్రపంచాంత యుద్ధం’ రచయిత లోసా దృష్టిలో ఒకరు ఏ విధంగా అనుకున్నా నవలలో చివరకు ముఖ్యమైనది జ్ఞాపకం ఎన్నుకునేదే.
డా. జె. రవీంద్రనాథ్‌
8978131585
