అడవిలో మాటువేసిన సర్కారీపులి!

తెలంగాణ ప్రభుత్వం 2025 మే 30న జీవో 49ని జారీ చేస్తూ ”కుమ్రం భీమ్‌ కన్జర్వేషన్‌ రిజర్వ్‌” ఏర్పాటుకు ప్రతిపాదించింది. ఈ ప్రతిపాదన ముఖ్య ఉద్దేశం మహారాష్ట్రలోని తాడోబా అంధారి టైగర్‌ రిజర్వ్‌కు, తెలంగాణలోని కవ్వాల్‌ టైగర్‌ రిజర్వ్‌ను కలిపే కీలకమైన పులుల కారిడార్‌ను సృష్టించడం. సుమారు 1,492.88 చదరపు కిలోమీటర్ల (దాదాపు 3.7 లక్షల ఎకరాల) అటవీ భూమిని ఈ రిజర్వ్‌గా మార్చాలని లక్ష్యంగా పెట్టుకుంది. ఈ ప్రాంతంలో పది మండలాల్లోని 78 రిజర్వ్‌ ఫారెస్ట్‌ బ్లాక్‌లన్నాయి. ఈ విస్తారమైన అటవీ భూమిలో సుమారు 1.5 లక్షల ఎకరాలు ఆదివాసీల పోడు భూములుగా గుర్తించబడ్డాయి. ఈ నిర్ణయం సుమారు 330కి పైగా గ్రామాల్లో నివసించే ఆదివాసీలకు తీవ్ర ఆందోళన కలిగించింది. జీవో వెలువడిన వెంటనే, ఆదివాసీ హక్కుల సంఘాలు, ప్రతిపక్షాలు, అధికార పార్టీలోని కొన్ని వర్గాల నుంచి తీవ్ర నిరసనలు వెల్లువెత్తాయి. దీంతో ప్రభుత్వం 2025 జూలై 21న ఈ జీవోను తాత్కాలికంగా నిలిపివేసింది. ఈ వేగవంతమైన విధాన మార్పు, ఆదివాసీల సంఘటిత నిరసనల శక్తిని, అలాగే రానున్న స్థానిక సంస్థల ఎన్నికల నేపథ్యంలో ప్రభుత్వానికి రాజకీయంగా వచ్చే నష్టాన్ని స్పష్టం చేసింది. అయితే, ఈ జీవో నిజంగా పులుల సంరక్షణ కోసం ఉద్దేశించిందా, లేక ఆదివాసీలను వారి సంప్రదాయ భూముల నుంచి వెళ్లగొట్ట డానికి ఒక ”మృదువైన గోనెబిళ్ల”గా పనిచేస్తుందా అనే ప్రశ్న ఇక్కడ ఉత్పన్నమవుతోంది.
సంరక్షణ హేతుబద్ధత, ప్రభుత్వ దృక్పథం
తెలంగాణ ప్రభుత్వం ఈ కారిడార్‌ ఏర్పాటును పర్యావరణపరంగా అత్యవసరమైన చర్యగా పేర్కొంది. తాడోబా-కవ్వాల్‌ కారిడార్‌ పులుల కదలిక, జన్యు మార్పిడికి కీలకమైన అనుసంధానంగా పరిగణించ బడుతుంది. కవ్వాల్‌ టైగర్‌ రిజర్వ్‌ ”మధ్య భారత పులుల భూభాగం దక్షిణ చివర”లో ఉండటంతో దీని వ్యూహాత్మక ప్రాముఖ్యం మరింత పెరుగుతుంది. అటవీశాఖ వాదన ప్రకారం ఈ కారిడార్‌ పులుల సంఖ్యను పెంచడానికి అవసరం. 2022 అఖిల భారత పులుల గణన ప్రకారం తెలంగాణలో 21 పులులు ఉన్నప్పటికీ, కవ్వాల్‌ టైగర్‌ రిజర్వ్‌లో ”పులుల ఉనికి లేదని” తేలింది. అయితే జీవో 49 ప్రతిపాదించిన కారిడార్‌ ప్రాంతంలో (ముఖ్యంగా కాగజ్‌నగర్‌ డివిజన్‌లో) 4 వయోజన పులులు, 3 పులిపిల్లలు ఉన్నట్లు ఫొటో-క్యాప్చర్‌లో గుర్తించారు. 2015 నుంచి ఈ ప్రాంతంలో మూడు ఆడ పులులు మొత్తం 17 పులిపిల్లలకు జన్మ నిచ్చాయి. ఈ పులులు మహారాష్ట్రలోని తాడోబా-అంధారి రిజర్వ్‌ల నుంచి వలస వచ్చాయి. ఈ కారిడార్‌ ప్రాంతంలో పెరుగుతున్న మానవ-పులుల సంఘర్షణలను నివారించడానికి, పులుల సంరక్షణకు అంతరాయం లేని ప్రదేశాలు అవసరమని అటవీ శాఖ వాదిస్తోంది. 2020-2023 మధ్య కాలంలో పులులు ముగ్గురు మనుషులను చంపినట్టు నివేదించబడింది.
అయితే, సంరక్షణ ప్రయత్నం ఇప్పటికే అంతరించిపోయిన స్థానిక పులులను రక్షించడం కంటే, వలస వస్తున్న పులుల కోసం భవిష్యత్తులో నివాస స్థలాలను సృష్టించడంపై ఎక్కువ దృష్టి సారించిందని ఈ గణాంకాలు సూచిస్తున్నాయి. దీనివల్ల ప్రజలను వారి నివాసాల నుంచి వెళ్లగొట్టి, కొత్తగా విస్తరించే పులులకు మార్గం సుగమం చేసే ప్రమాదం ఉంది. ఈ ప్రయత్నం దీర్ఘకాలంలో మానవ-వన్యప్రాణి సంఘర్షణలను పెంచుతుందని విమర్శకులు ఆందోళన వ్యక్తం చేస్తున్నారు. ప్రభుత్వం ఈ కారిడార్‌ అభివృద్ధికి సీఏఎంపీఏ (Compensatory Afforestation Fund Management and Planning Authority) నిధులు మంజూరు చేసే అవకాశం ఉందని, దీనివల్ల స్థానిక ప్రజలకు ”హరిత ఉపాధి” కలుగుతుందని పేర్కొంది.
ఆదివాసీ జీవనం,సంఘర్షణకు మూలం
తెలంగాణలోని ఆదివాసీ సమాజాలు తరతరాలుగా అడవులతో విడదీయరాని సంబంధాన్ని కలిగి ఉన్నాయి. వారి ప్రధాన జీవనోపాధి పోడు సాగు (మార్పిడి వ్యవసాయం)పై ఆధారపడి ఉంటుంది. పోడు సాగుతో పాటు వారు వెదురు, తేనె, మహువా వంటి చిన్న అటవీ ఉత్పత్తులను (ఎంఎఫ్‌ పీ) సేకరించడం ద్వారా ఆదాయాన్ని పొందుతారు. అడవి ఆర్థిక వనరు మాత్రమే కాదు, అది వారి సంస్కృతి, ఆధ్యాత్మికత, సామాజిక నిర్మాణంలో అంతర్భాగం. వారు అడవిని ”జీవనాధార వ్యవస్థ”గా, ”తల్లి”గా భావిస్తారు. జీవో 49 ప్రతిపాదించిన కన్జర్వేషన్‌ రిజర్వ్‌ ఈ జీవనానికి ప్రత్యక్ష ముప్పుగా మారింది. కఠినమైన వన్యప్రాణి సంరక్షణ నిబంధనల వల్ల అడవిలో వారి కదలికలు పరిమితమవుతాయి. పోడు భూములు, అటవీ ఉత్పత్తుల సేకరణ, పశువుల మేతపై ఆంక్షలు వస్తాయి. ఈ నిబంధనలు వారి జీవనాధారాలను నాశనం చేస్తాయని, ”జీవితాంతపు పరిణామాలను” తెస్తాయని ఆదివాసీలు భయపడుతున్నారు.
చట్టపరమైన చట్రాలు, సమ్మతి లోపాలు
జీవో 49 జారీలో ముఖ్యంగా రెండు కీలక చట్టాలను ఉల్లంఘిం చినట్టు ఆరోపణలు వచ్చాయి. పంచాయతీల (షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతా లకు విస్తరణ) చట్టం, 1996 (పెసా) చట్టం ప్రకారం షెడ్యూల్డ్‌ ప్రాంతాలలో ఏదైనా అభివఅద్ధి ప్రాజెక్టుల కోసం భూసేకరణకు ముందు గ్రామ సభల అనుమతి తప్పనిసరి. అయితే, జీవో 49 జారీకి ముందు ఎటువంటి గ్రామ సభల సంప్రదింపులు జరగలేదని ఆదివాసీ సంఘాలు స్పష్టం చేస్తున్నాయి. ఇది పెసా చట్టంలోని ప్రాథమిక సూత్రాలను ఉల్లంఘించడమే.అటవీ హక్కుల చట్టం, 2006 (ఎఫ్‌ఆర్‌ఏ)చట్టం అటవీ భూములపై గిరిజనుల హక్కులను గుర్తిస్తుంది. దీని కింద వ్యక్తిగత అటవీ హక్కులు (ఐఎఫ్‌ఆర్‌), సామాజిక అటవీ హక్కులు (సీఎఫ్‌ఆర్‌) మం జూరు చేస్తారు. తెలంగాణలో ఎఫ్‌ఆర్‌ఏ అమలు పరిస్థితి ఆందోళనకరంగా ఉంది. సుమారు 329,000 క్లెయిమ్‌లు పెండింగ్‌లో ఉన్నాయి. ఈ చట్టంకింద పోడు సాగును సంప్రదాయ పద్ధతిగా గుర్తించినప్పటికీ, పెద్ద సంఖ్యలో పోడు హక్కులు ఇప్పటికీ పట్టాలు లేకుండానే ఉన్నాయి. ఈ చట్టపరమైన శూన్యత ఆదివాసీల భూమి యాజమాన్యాన్ని అభద్రతగా మారుస్తుంది. ఈ చట్టపరమైన లోపాలు, గిరిజనుల రాజ్యాంగ హక్కులను క్రమపద్ధతిలో బలహీన పరుస్తున్నాయని, తద్వారా రాష్ట్ర-నేతృత్వంలోని భూ సేకరణలకు వారిని బలహీనంగా మార్చు తున్నాయి. ప్రభుత్వం జీవోను నిలిపివేయడం ఈ చట్టపరమైన లోపాలను పరోక్షంగా అంగీకరిం చినట్టు స్పష్టమవుతోంది.
గత అనుభవాల నుంచి పాఠాలు
2012-13లో కవ్వాల్‌ టైగర్‌ రిజర్వ్‌ ఏర్పాటు సమయంలో వెళ్లగొట్టిన ఆదివాసీ కుటుంబాలు ఎదుర్కొన్న తీవ్ర ఇబ్బందులు జీవో 49పై అనుమానాలను పెంచాయి. అప్పట్లో పునరావాస కాలనీలలో విద్యుత్‌, సరైన రహదారులు, నీటి సౌకర్యాలు లేవు. వారికి ఇచ్చిన పునరావాస హామీలు నెరవేరలేదు. దీంతో చాలామంది తమ సంప్రదాయ జీవనోపాధిని కోల్పోయారు. 2016 ఎన్జీటీ నివేదికలో కూడా కవ్వాల్‌లోని పునరావాస సమస్యలను ”భయంకరమైనవి”గా పేర్కొన్నారు. నిర్వాసితులైన వారు పేదరికం, నిరాశను ఎదుర్కొని, కొందరు తమ పాత గ్రామాలకు తిరిగి రావడానికి ప్రయత్నించారు. ఈ చారిత్రక సందర్భం ఆదివాసీ సమాజాలకు ”మానసిక గాయం”, లోతైన అపనమ్మకాన్ని కలిగించింది. అందుకే వారు ఈ జీవోని ”మృదువైన గోనెబిళ్ల”గా భావిస్తున్నారు. కుమ్రం భీమ్‌ ఆసిఫాబాద్‌ జిల్లాలో సున్నపురాయి, బొగ్గు, బంకమట్టి వంటి ఖనిజ నిల్వలు పుష్కలంగా ఉన్నాయి. ఆదివాసీ సంఘాలు ఈ ప్రాంతంలో ఖనిజ నిల్వలు ఉండడంపై లోతైన అనుమానాన్ని వ్యక్తం చేస్తున్నారు. ”పులుల కోసం కాదు, పాలిసీగా మా భూములు తీసుకునేందుకు ఇది ప్రణాళిక” అని వారు ఆరోపిస్తున్నారు. ”కన్జర్వేషన్‌ రిజర్వ్‌”ను ప్రకటించడం వల్ల భూములపై రాష్ట్ర నియంత్రణ పెరుగుతుందని, ఇది భవిష్యత్తులో గనుల తవ్వకాలకు లీజుకు ఇవ్వడాన్ని సుల భతరం చేస్తుందని వారు భయపడుతున్నారు. ఈ ఆందోళనలు, సంరక్షణ ప్రయత్నాల వెనుక ఉన్న అసలు ఉద్దేశాలపై తీవ్రమైన ప్రశ్నలను లేవనెత్తుతున్నాయి.
– మేకల ఎల్లయ్య
9912178129