దేశమంటే మట్టికాదనీ దేశమంటే మనుషులేనని గొప్పసత్యాన్ని తెలుగువారికి తెలియజెప్పిన మహా వైతాళికుడు గురజాడ అప్పారావు. 110వ వర్థంతి ఆయన మహత్తర జీవితాన్ని ఆశయాలనూ మరోసారి మన ముందు నిలుపుతున్నది. బ్రిటిష్‌ పాలనలో మెకాలే మనపై రుద్దిన వలసవాద వారసత్వం నుంచి బయటకు రావాలని ఈ మధ్య ప్రధాని మోడీ పార్లమెంటులో పిలుపునిచ్చారు.దానికి రెండు రోజుల ముందు మోడీగారే అయోధ్యలో రామమందిరంపై కాషాయధ్వజం ఎగరేస్తూ రామధర్మం పున:ప్రతిష్టించాలనీ ప్రవచించారు-మెకాలేకు విరుగుడు భారతీయులు సర్వతోముఖాభివృద్ధికి సాగిపోవడం తప్ప మనుధర్మం పునరుద్ధరణ కాదు. చెట్టపట్టాల్‌ పట్టుకుని దేశస్తులందరు నడవాలనీ, అన్నదమ్ముల్లా జాతులూ మతాలు మెలగాలని గురజాడ వారసత్వం మనకు చెబుతుంది.
1862లో పుట్టి 1915లో మరణించిన గురజాడ అప్పారావు షష్టిపూర్తి అయినా చేసుకోలేదు గాని జాతికి అందించిన స్ఫూర్తి మాత్రం చిరస్మరణీయమైనది.
మలిన వృత్తులు మాలవారని/ కులము నేర్చిన బలియురొక దే/శమున/ కొందరు/ వెలికి తోసిరి/ /కులము లేదట ఒక్క వేటున / పసరములు హింసించు వారికి/ కులము కలదట నరుల వ్రేచెడి/ క్రూర కర్ములకున్‌/మలిన దేహులుమాలలనుచును/ మలిన చిత్తుల కధిక కులముల/ నెలవొసంగిన వర్ణ ధర్మమ/ ధర్మంబె!/ మంచి చెడ్డలు మనుజులందున/ యెంచి చూడగ రెండె కులములు/ మంచి యన్నది మాలయైతే/ మాల నే నగుదున్‌ అని ప్రకటించాడు. దళితులపై లైంగికదాడులు నిరంతర సమస్యగా వున్న దేశంలో- నూట పదిహేనేేండ్ల కిందట ఇలాంటి మాటల నడానికి ఎంత సాహసం కావాలి? అందుకే ఆయన ఎప్పుడూ గుర్తుకు వస్తారు. పదేండ్ల కిందట నరేంద్ర మోడీ అమరావతి శంకుస్థాపన కార్యక్రమంలో మట్టి తీసుకువచ్చిన సందర్భంలో ‘దేశమంటే మట్టికాదోయ్‌, దేశమంటే మనుషులోయ్‌’ అన్న గురజాడ పంక్తులు అందరిలో తలుచుకున్నారంటే ఆయన ముద్ర ఎంత సజీవంగా వుందో తెలుస్తుంది. విశ్వగురువు వంటి పెద్ద పెద్ద కితాబులు విన్నప్పడల్లా ‘వట్టిమాటలు కట్టిపెట్టోయ్‌ గట్టిమేల్‌ తలపెట్టవోయ్‌’ అనే చురక తగులుతుంది.
అభినవ అగ్నిహోత్రావధాన్లను గ్లోబల్‌ గిరీశాలను కట్టడి చేయాలంటే మందగించక ముందుకడుగు వేయాల్సిందే తప్ప వినాయకుడిలో ప్లాస్టిక్‌సర్జరీని చూసే వెనకచూపు పనికి రాదంటుంది.వలస భావజాలం నుంచి బయటకు రావడమంటే నూతన చైతన్యంతో ముందుకు పోవడం తప్ప వలసపాలన కన్నా ముందున్న సనాతనత్వంకేసి పరుగులు పెట్టడం కాదనీ,.’వెనక చూపిన కార్యం లేదని,మందగించక ముందుకడుగేయాలని’ పిలుస్తున్నది. మతాలవారి మంటలు పెట్టే కుటిలశక్తుల కుట్రలు వమ్ము చేస్తూ చెట్టపట్టాల్‌ పట్టుకుని దేశస్తులందరు నడువ వలెనోరు అంటుంది. మంచి గతమున కొంచెమేనోయ్‌ అన్నమాట గతకాలము మేలు వచ్చు కాలముకంటెన్‌ అన్న మహాభారత భావనకు పూర్తి విరుద్ధమైన యుగసందేశం. గురజాడ భావాలకు సంస్కరణలకూ ఇప్పుడు గతం కన్నా ప్రాధాన్యత పెరిగిందంటే అందుకు దేశంలో వచ్చిన రాజకీయ సామాజిక దుష్పరిణామాలు ప్రధాన కారణం. ప్రపంచీకరణలో భాగంగా మత మార్కెట్‌ తత్వాలు విజృంభించిన నేపథ్యం ఇందుకు ప్రధాన భూమిక. ఎప్పుడో తిరస్కరించిన చాందసాలు, మూఢవిశ్వాసాలు కొత్తగా ఊపిరి పోసుకుంటున్నాయి. కావాలని పోస్తున్నారు. అన్నీవేదాల్లో వున్నాయనే అగ్నిహోత్రావధాన్లు కంప్యూటర్లలోంచే పుట్టుకొస్తున్నారు.
పునరుద్ధరణా, పునర్వికాసమా?
జాతీయోద్యమంలోనూ ఒక భాగం పునరుద్ధరణవాదం వైపు చూస్తున్న తరుణంలో దాన్నుంచి విడగొట్టుకున్న ఆధునికత ఇది. గురజాడ ఎలాంటి శషభిషలు లేకుండా చాందసాన్ని తిరస్కరించాడు. వ్యావహారిక భాషా వాదంలో ఆయన సూటిగానే బ్రాహ్మణీయ భావజాలాన్ని ఛేదించవలసిన అవసరం చెప్పాడు. ఆ వాదానికి అంతటి వ్యతిరేకత తెలిపిన వారంతా మౌలికంగా సనాతన భావజాలం నుంచి బయటపడని వారే. ఎందుకంటే మొదట్లో వ్యవహార భాషను ఆమోదించని కందుకూరి వీరేశలింగం, తాపీ ధర్మారావు వంటివారు ఉత్తరోత్తరా వ్యావహారిక భాషావాదులైనారు. కాని కొందరు ఇప్పటికీ దాన్ని వదిలి పెట్టలేకపోతున్నారు. ప్రజాకవుల, ప్రజాకళల మాట అటుంచి సినిమాల్లో కూడా ఆత్రేయ తదితరుల సులభశైలిని వదలిపెట్టి సంస్కృత పద గుంఫనం పున:ప్రవేశపెట్టడం, ఉద్వేగం తీసుకురా వాలంటే సంస్కృత శ్లోకాలను ఆలపించడం చూస్తున్నదే. గురజాడ పేరిట పురస్కారాలను పురాణ ప్రవచనకర్తలకు ఇవ్వడం కూడా మనం చూశాం, చాందసత్వంపై పిడుగులు కురిపించిన కన్యాశుల్కం నాటకాన్ని కేవలం హాస్యప్రధానంగా మార్చి, ఆయన అపహాస్యం కోసం సృష్టించిన గిరీశాన్నే నాయకుడిని చేసిన కుతంత్రం కూడా విస్మరించకూడదు.
సనాతన ఆచారాల ప్రకారం గురు శిష్య పరంపరలు ఎలా వుండాలో.. ఎవరు స్నానం ఎన్నిసార్లు చేయాలో, స్త్రీలు ఎలా అస్వతంత్రులుగా భయభక్తులతో మెలగాలో రోజూ ఏకరువు పెట్టే పెద్దమనుషులను విద్యార్థులకు సలహాదారులగా నియమించడం కూడా చూస్తున్నాం. ఇలాంటి తరుణంలో తన కాలాన్ని మించిన దార్శనికతను ప్రదర్శించిన గురజాడ నిజమైన విజనరీ అని గుర్తించాల్సి వుంటుంది. నరుల చెమటను తడిసిమూలం ధనం పంటలు పండవలెనోయ్‌ అంటూ కార్మిక కర్షకుల శ్రమను చూశాడు గురజాడ. అటు కార్మికుల పనిగంటలు పెంచుతూ ఇటు రైతుల పంటలనూ కొల్లగొడుతూ కార్పొరేట్లకు కట్టబెట్టడం నేటిపాలకుల వ్యూహం. సంపద శ్రమజీవులు సృష్టిస్తారు గానీ వట్టిమాటలతో కాదు, ఆ సంపదను మరెవరి దోపిడీకో కట్టబెడితే ప్రజలకు ఎలా లభిస్తుందని విశాఖ ఉక్కు ప్రశ్నిస్తున్నప్పుడు మనకు గురజాడే కనిపిస్తారు.
ప్రజల భాష కోసం…
వలస పాలన కాలంలో తెలుగు వికాసం కోసం, అందునా ప్రజల భాష కోసం పోరాడిన యోధులు గురజాడ అప్పారావు, గిడుగు రామమూర్తి. ఇంగ్లీషు భాషలో వచ్చిన నూతన విజ్ఞానాన్ని ఆహ్వానిస్తూనే సామాన్య ప్రజలకు తెలిసే తెలుగు కావాలని కోరుకున్నారు. ఆనాటి చాలా మంది పండితులకు సంస్కృతం తప్ప తెలుగు నుడికారం తెలియదు.కింది కులాలు చదువుకోరాదని శాసించిన ఫలితంగానే సంస్కృతంలో బోధన జరిగిందనీ, గ్రాంధికం నడిచిందనీ ఆయన స్పష్టం చేశాడు. కేవలం కొన్ని వర్గాలు మాత్రమే చదువుకునే రోజుల మొదట్లో సంస్కృతం వల్ల, తర్వాత ఇంగ్లీషు వల్ల విద్య అందరికీ అందకుండా పోయింది. కనుకనే ప్రజల భాషగా తెలుగును పెంపొందించుకోవలసిన అగత్యమేర్పడింది. నాటి నిజాం రాజ్యంలో ఈ రెంటికీ తోడు ఉర్దూ భాషాధిపత్యం. ఇవన్నీ ప్రభావం చూపించాయి.
ఆనాటికి తెలుగువారికి ఆనాటికి ఒక మహానగరం లేనందువల్లనే సమగ్రమైన వ్యావహారిక భాష పెంపొందలేదని గురజాడ మద్రాసును ఉదాహరణగా తీసుకుని విశ్లేషించి చెప్పారు. ఇప్పుడు మనం విద్యలో మీడియాలో తెలుగును ఉపయోగించుతున్నామంటే గురజాడ గిడుగు పాత్ర కీలకమైంది. అది కూడా చాలాకాలం పట్టింది.1960ల వరకూ విశ్వవిద్యాలయాలు కూడా వ్యవహారిక గ్రాందిక భాషలో వుంటేనే పరిశోధనలు ఆమోదించేవి కావు,1970లలో గాని తెలుగుమీడియంలో ఉన్నత స్థాయి బోధన రాలేదు. తర్వాత ఒకటి రెండు దశాబ్దాలు గడిచాయో లేదో ప్రపంచీకరణ దెబ్బతో పూర్తిగా ఇంగ్లీషు మీడియం కమ్మేసింది. ఇంగ్లీషు వద్దని ఎవరూ చెప్పరు గానీ మాతృభాషలో ప్రాథమికవిద్య నేర్పితే పసిపిల్లలకు తేలిగ్గా పట్టుపడుతుందనేది విద్యావేత్తలు భాషావేత్తలు కూడా నిరూపించిన సత్యం.కనీసం రెండు మీడియంలు ఉండాలి. అయితే గత ప్రస్తుత ప్రభుత్వాలు అధికారికంగానే తెలుగులో బోధనను అటకెక్కించాయి. ఇంగ్లీషు మీడియం విప్లవాత్మకమైనట్టు ప్రచారం భ్రమపెట్టాయి. మొదటి కవిత, నాటకం ఇంగ్లీషులోనే రాసిన గురజాడకు తెలుగు సెంటిమెంటేమీ కాదు, కానీ రాజకీయాల్లో వయోజన ఓటింగు హక్కులాగే వచ్చిన బాషలో చదవుకోవడం ప్రజల హక్కు.
తర్వాత వారు ఎన్నిభాషలైనా నేర్చుకోవచ్చు.ప్రజాస్వామ్యం పరిపూర్ణం కావాలంటే భాషా సాహిత్యాల్లోనూ ప్రజాస్వామీకరణ జరగాలని గురజాడ చెప్పాడు.ఈ రెంటికీ వున్న అవినాభావ సంబంధం ఆయన గుర్తించారు. ఇప్పుడు తెలుగు భాష పేరిట చాలా హడావుడి చేసేవారు విద్యారంగంలో వాస్తవ సమస్యలను గుర్తించడమో లేక శాస్త్రీయ విద్యా విధానం రూపొందించడమో చేయరు. కేవలం ఉపన్యాసాలతో సరిపెడుతుంటారు. ఇందుకు భిన్నంగా గురజాడ వ్యవహార భాషలో కన్యాశుల్కం వంటి సాటిలేని నాటకం రాశారు. తద్వారా సంఘ సంస్కరణ మహిళోద్ధరణ అటు చాందసులు, ఇటు డంబాచారులు, మరోవైపు పెద్దపెద్దమాటలతో బురిడీ కొట్టించే గిరీశాలను స్త్రీలను వేశ్యలుగా మార్చిన కపటత్వాన్నీ చీల్చి చెండాడారు. మధురవాణిని నాయికను చేసి వీరందరికీ పాఠం నేర్పించారు. ఆధునిక మహిళ కొత్త చరిత్ర సృష్టించాలని నిర్దేశించారు.
నిజమైన వారసులు
సాహిత్యంలో నూతన ధోరణులను తొక్కిపట్టడం చాందసు లకూ, పాలకులకూ పరిపాటి. సిపిబ్రౌన్‌ బయట పెట్టే వరకూ చాందసులు వేమన పద్యాలను వెలికి రానివ్వలేదు.స్వయంగా గురజాడ కుమారుడు రామదాసు పేర్కొన్నట్టు ఆనాడు కమ్యూనిస్టులు ఒక బాధ్యతగా తీసుకుని ఆయన సాహిత్యాన్ని వెలికి తీసి ప్రచురించారు.మాకినేని బసవపున్నయ్య, పులుపుల శివయ్య తదితరులు ప్రత్యేకంగా వారి కుటుంబాలను కలసి పాత రికార్డులు తీయించి పుస్తకాలుగా ప్రచురించారు, అవసరాల సూర్యారావు శారీరక లోపం వున్నప్పటికీ శ్రమపడి గురజాడ రచనలను పరిష్కరించి ప్రచురించారు. ఆనాటి ప్రజాశక్తి, తర్వాత విశాలాంధ్ర ప్రచురణాలయాలు ఆయన సంపుటాలు తీసుకొచ్చాయి.యువజన సంఘాలు గ్రామాల్లో దేశభక్తి గీతాన్ని పాడటం, పూర్ణమ్మ కథను బుర్రకథగా మలిచి ఊరూరా చెప్పడం గొప్ప ప్రభావం చూపించాయి.
నాజర్‌ పూర్ణమ్మ ఖండికను బుర్రకథగా మలచారు. కమ్యూనిస్టులు ఇవన్నీ హైజాక్‌ చేస్తున్నారంటూ ‘కామ్రేడ్‌ గురజాడ’ అని పాలకవర్గాలు ఎగతాళి చేయడమే కాదు. ప్రముఖ సంపాదకులైన నార్ల వెంకటేశ్వరరావు వంటివారు కూడా 1955 ఎన్నికల వేళ నాటి పత్రికల్లోనే రాశారు. వీటన్నిటినీ అధిగమించి గురజాడ వారసత్వాన్ని ముందుకు నడిపిన ప్రగతిశీల శక్తులే ఇప్పుడూ ఆయన సందేశాన్ని చాటుతున్నాయి. ఎవరికోసం తన ఉద్యమాన్ని వదులుకోనని ప్రకటించిన ఉక్కు సంకల్పం ఆయన స్వంతం. దేశభక్తితో పాటు ప్రజాస్వామ్యం. ఆధునిక కవిత్వం, ప్రేమ, స్త్రీ సమానత, సంఘ సంస్కరణ వంటి ఎన్నో ఉదాత్త వినూత్న భావాలను నిర్వచించి నిర్వహించి వెళ్లిన గురజాడ ఒక వెలుగు జాడ.
(ఈరోజు విజయనగరంలో గురజాడ 110 వర్ధంతి సంస్మరణ కార్యక్రమం)
తెలకపల్లి రవి
