ప్ర‌సూతి సెలువులు ఆమె హ‌క్కు

ఎలినా సామంత్రారు, కను ప్రియ కలిసి రచించిన ఈ వ్యాసం.. వివి గిరి లేబర్‌ ఇనిస్టిట్యూట్‌ నుండి ఒక పరిశోధన అధ్యయనం. భారతదేశంలో ప్రసూతి ప్రయోజనం (సవరణ చట్టం) 2017 అమలు గురించి ఇది వివరిస్తుంది. అలాగే భారతదేశంలో ప్రసూతి రక్షణకు సంబంధించిన చారిత్రక సందర్భం, పరిణామాన్ని వెలుగులోకి తెస్తుంది. అంతర్జాతీయ కార్మిక ప్రమాణాలలో, ముఖ్యంగా ఐఎల్‌ఓ నిర్దేశించిన వాటిలో చట్టాన్ని ఉంచుతుంది. క్లుప్తంగా ఈ వ్యాసం ద్వారా అధ్యయనంలోని ప్రధాన వాదనలను, ముఖ్యంగా కార్మిక సంస్థలు ముందుకు సాగే మార్గాన్ని ప్రపంచం ముందుంచడానికి ప్రయత్నిస్తుంది.
భారతదేశంలో ప్రసూతిపై మొట్టమొదటి చట్టం 1929 నాటి బాంబే ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం. దీని తర్వాత 1943 పంజాబ్‌ ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం 1948 ఫ్యాక్టరీల చట్టంలోని నిబంధనలు వచ్చాయి. 1961 ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టాన్ని ఆమోదించడానికి దోహదపడిన ప్రసూతి ప్రయోజనాలను సమర్థించడంలో అఖిల భారత మహిళా సమావేశం (A×ఔజ) ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించింది. అయితే భారతదేశం ఐఎల్‌ఓ ప్రసూతి రక్షణ సమావేశం (కన్వెన్షన్‌ 183)ను ఆమోదించలేదు. 1961 ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం 2017లో గణనీయంగా సవరించబడింది.
ప్రసూతి ప్రయోజన (సవరణ) చట్టం 2017 ప్రసూతి సెలవును పన్నెండు వారాల నుండి 26 వారాలకు పెంచడం, ఇది ×ూఉజ 183 యొక్క 14 వారాల డిమాండు కంటే ఎక్కువ కోరుతోంది. ఇది ఒక గణనీయమైన మార్పు.
లోపం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది
2017 సవరణలోని కీలక మార్పులో దత్తత తీసుకునే తల్లులకు సంబంధించిన నిబంధనలు కూడా ఉన్నాయి. యాభై లేదా అంతకంటే ఎక్కువ మంది ఉద్యోగులు ఉన్న సంస్థలలో క్రెచ్‌ సౌకర్యాలు తప్పనిసరి చేస్తుంది. పాలిచ్చే తల్లులకు ఇంటి నుండి పని చేసే ఏర్పాట్లు ఉన్నాయి. ప్రసూతి ప్రయోజన (సవరణ) చట్టం 2017 ఉన్నప్పటికీ, దాని నిబంధనలను అత్యధికంగా ఉన్న అసంఘటిత రంగానికి సమర్థవంతంగా విస్తరించడంలో సవాళ్లు ఉన్నాయి. భారతదేశంలోని ధోరణులను పరిశీలిస్తే లోపం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. అసంఘటిత రంగంలో మహిళల వాటా గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 90.5 శాతంగా ఉంది. 2022-23లో పట్టణ ప్రాంతాల్లో 66.5 శాతం ఉంది. 2018-19 నుండి 2022-23 మధ్య కాలంలో ముఖ్యంగా గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో స్వయం ఉపాధి ఉద్యోగాలలో మహిళల సంఖ్య గణనీయంగా పెరిగింది. అయితే రెగ్యులర్‌, క్యాజువల్‌ ఉద్యోగాలలో తగ్గింది. మహిళా కార్మికులలో ఎక్కువ మందికి రాతపూర్వక ఉద్యోగ ఒప్పందాలు లేవు (2022-23లో ఇది 78.29శాతం). అలాగే దీర్ఘకాలిక ఉద్యోగం వచ్చే అవకాశం తగ్గింది.
చట్టంలోని ప్రధాన లోపాలు
అతి ముఖ్యమైన అంతరాలలో ఒకటి పెద్ద సంఖ్యలో మహిళా కార్మికులను మినహాయించడం. ఈ చట్టం ‘పది మంది కంటే ఎక్కువ మంది’ ఉద్యోగులను నియమించే సంస్థలకు మాత్రమే వర్తిస్తుంది. ఇది ముఖ్యంగా చిన్న పరిశ్రమల్లో పని చేస్తున్న విస్తృతమైన అసంఘటిత రంగంలోని శ్రామిక శక్తిలో ఎక్కువ భాగాన్ని విస్మరిస్తుంది. అనధికారిక (ఉదా. వ్యవసాయ, బీడీ కార్మికులు) రంగంలోని కార్మికులకు అధికారిక ఒప్పందాలు, చట్టం కింద కవర్‌ చేయబడిన యజమాని-ఉద్యోగి సంబంధాలు ఉండవు. ప్రస్తుత ఫ్రేమ్‌వర్క్‌ ప్రసూతి ప్రయోజనాల మొత్తం బాధ్యతను (100శాతం నిధులు) యజమానులే భరించాలి. ఇది ముఖ్యంగా చిన్న వ్యాపారాలు, కొత్త స్టార్టప్‌లకు ఆర్థిక భారంగా ఉంటుంది. దీంతో కార్యాలయాల్లో మహిళలను నియమించు కోవడానికి ఇష్టపడరు.
తీవ్రమైన సవాళ్లు
ఐఎల్‌ఓ కన్వెన్షన్‌ (సి183)ను ఆమోదించిన దేశాలు భారతదేశ నమూనా వలె కాకుండా ప్రసూతి ఫైనాన్సింగ్‌ కోసం సహకార లేదా మిశ్రమ నమూనాను ఉపయోగి స్తాయని ఇతర దేశాల అనుభవాలు చెబుతున్నాయి. కేంద్రీకృత పర్యవేక్షణ చట్రం లేకపోవడం, కేంద్ర, రాష్ట్ర కార్మిక విభాగాల మధ్య పరిమిత అధికార పరిధి, సమన్వయం, డేటా భాగస్వామ్యం లేకపోవడం, తగినంత జెండర్‌-సెన్సిటివ్‌ శిక్షణ లేని ఇన్స్పెక్టర్ల భారం, అమలుకు తగినంత ప్రాధాన్యత లేకపోవడం వల్ల ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం అమలు, పర్యవేక్షణ తీవ్రమైన సవాళ్లను ఎదుర్కొంటున్నాయి. కోర్టులు కాంట్రాక్టు ఉద్యోగులకు కూడా ప్రసూతి సెలవు హక్కుకు అనుకూలంగా తీర్పు ఇచ్చాయి. ఇది ఆచరణలో సాధ్యం కావడం లేదు.
సమగ్ర డేటా లేకపోవడం
ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం అమలులో కార్యాలయాల్లో క్రెచ్‌లను ఏర్పాటు చేయడంపై సమగ్ర డేటా లేకపోవడం వల్ల పర్యవేక్షణ అంతగా ఉండడం లేదు. క్రెచ్‌ సౌకర్యాల కోసం, ముఖ్యంగా పట్టణ, మెట్రో ప్రాంతాలలోని పట్టణ సేవా రంగ సంస్థలలో, ప్రధానంగా స్థల పరిమితుల కారణంగా సవాళ్లను ఎదుర్కొంటుంది. అధ్యయనం ప్రకారం ప్రసూతి చట్టం (2017-2024) అమలులో పని ప్రదేశాలను తనిఖీ చేయడానికి, ఫిర్యాదులను పరిష్కరిం చడానికి అధికారాలు ఉంటారు. అయితే చాలా చోట్ల సమస్యలు గుర్తించినా పెద్దగా పట్టించుకోవడం లేదు.
కార్మిక సంఘాల పాత్ర
ప్రసూతి ప్రయోజన చట్టం కార్మిక సంఘాలకు స్పష్టమైన అధికారాలను ఇస్తుంది. బాధిత మహిళ కార్మిక సంఘాల చట్టం 1926 కింద రిజిస్టర్‌ అయిన సంఘం సభ్యురాలైతే జరిగిన నేరానికి సంబంధించి ఏదైనా కాంపేటెంట్‌ కోర్టులో ఫిర్యాదు చేయవచ్చు. ఈ నిబంధన చట్టం అమలులో కార్మిక సంఘాల కీలక పాత్రను గుర్తు చేస్తుంది. కార్మిక సంఘాలు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు మహిళా సంఘాలు/సంస్థలతో పనిచేస్తాయి కాబట్టి ఎక్కువ అనుభవం ఉంటుంది. దీని వల్ల చట్టాన్ని సమర్ధవంతంగా అమలు చేయడంలో వారి పాత్ర చాలా ముఖ్యమైనది. రాష్ట్రాల నుండి వచ్చిన సమాచారం ప్రకారం ఈ చట్టం కింద ఇన్స్పెక్టర్లు, ట్రేడ్‌ యూనియన్లు, ఎన్‌జీఓలు కేసులు దాఖలు చేస్తున్నాయి. కార్మిక సంఘాల చురుకైన పాత్రకు ఇది ఒక నిదర్శనం.
మినహాయించిన రంగాల కోసం
మహిళా కార్మికులను వారి ప్రసూతి హక్కులపై చైతన్యవంతం చేయడానికి అవగాహన కార్యక్రమాలను నిర్వహించడంలో కార్మిక సంఘాలు ప్రముఖ పాత్ర పోషిస్తున్నాయి. చట్టం అమలును బలోపేతం చేయడానికి కృషి చేస్తున్నాయి. నిర్మాణం, వ్యవసాయం, ఇంటి పనివారు లేదా పీస్‌ రేట్‌ ఉపాధి వంటి మినహాయించబడిన రంగాలలోని కార్మికులను కూడా కవర్‌ చేయడానికి ఎంప్లాయిస్‌ స్టేట్‌ ఇన్సూరెన్సు (ఇఎస్‌ఐ) వంటి సార్వత్రిక ప్రసూతి నిధిని ఏర్పాటు చేయాలని కార్మిక సంఘాలు ప్రతిపాదించాయి. ఈ నిధికి ప్రభుత్వంతో పాటు యాజమాన్యాన్ని కూడా కేటాయింపులు చేయాలని కోరింది. ప్రసూతి ప్రయోజన సవరణ చట్టం 2017 ఇప్పుడు సామాజిక భద్రతా నియమావళి, 2020 కింద విలీనం చేయబడింది.
ఇందులో మహిళా కార్మికులకు సంక్షేమ పథకాలకు సంబంధించిన నిబంధనలు కూడా ఉన్నాయి.
– పి.అరవింద
(వాయిస్‌ అఫ్‌ వర్కింగ్‌ విమెన్‌, 2025 జూన్‌ మాసంలో ప్రసూతి చట్టంపై వొచ్చిన వ్యాసానికి ఇది తెలుగు అనువాదం)