దేశాన్ని పట్టిపీడిస్తున్న కాలుష్యం

ప్రతి సంవత్సరం డిసెంబర్‌ 2వ తేదీ రాగానే, భారతదేశం ఒక కన్నీటి జ్ఞాపకంతో తల దించుకుంటుంది. ఆ రోజు… జాతీయ కాలుష్య నివారణ దినోత్సవం. నిజానికి, ఇది ఒక వేడుక కాదు, అది ఒక పాఠం. నాలుగు దశాబ్దాల క్రితం, ఒక చీకటి రాత్రి వేల మంది అమాయక జీవితాలను బలిగొన్న భోపాల్‌ గ్యాస్‌ విషాదంలో మతులకు నివాళులర్పించే రోజు ఇది. ఈ విషాదం గుండెల్లోంచి పుట్టినదే ఈ దినోత్సవం. మన దేశ పారిశ్రామిక చరిత్రలో అత్యంత బాధాకరమైన అధ్యాయం భోపాల్‌ దుర్ఘటన. కేవలం మానవ తప్పిదం, నిర్లక్ష్యం, లాభాపేక్ష ఎంతటి భయంకరమైన విపత్తుకు దారితీస్తుందో చూపించిన ఉదంతం ఇది. ఆ దుర్ఘటన గురించి, దాని పూర్వాపరాలు, అది సష్టించిన విషాదం, దాని తర్వాత దేశంలో కాలుష్య నియంత్రణపై ప్రభుత్వం చేపట్టిన చర్యలు గురించి వివరించే నేటి సోపతి కవర్‌ స్టోరీ ప్రత్యేక కధనం.

మధ్యప్రదేశ్‌లోని భోపాల్‌ నగర శివార్లలో ఏర్పాటు చేసిన అమెరికాకు చెందిన యూనియన్‌ కార్బైడ్‌ ఇండియా లిమిటెడ్‌ అనే సంస్థ ‘సెవిన్‌’ అనే పేరుతో క్రిమిసంహారక మందులను తయారు చేసేది.
దీనికి ఉపయోగించే ముడిసరుకు మాత్రం అత్యంత ప్రమాదకరమైనది: అదే మిథైల్‌ ఐసోసైనేట్‌ (వీవ్‌ష్ట్రyశ్రీ ×రశీషyaఅa్‌వ – వీ×జ). ఇది మత్యువుకు మారుపేరు.
దీనిని భారీ ట్యాంకులలో, ద్రవ రూపంలో, అత్యంత జాగ్రత్తగా తక్కువ ఉష్ణోగ్రత వద్ద నిల్వ చేయాలి.కేవలం యాజమాన్యం నిర్లక్ష్యం వలన 1984, డిసెంబర్‌ 2వ తేదీ అర్ధరాత్రి భోపాల్‌ నగర ప్రజలు నిద్రలో ఉన్న సమయంలో ఉష్ణోగ్రత పెరగడం వల్ల ట్యాంక్‌లోని ద్రవ రూపంలో ఉన్న మిక్‌ వాయువు వత్తిడి కారణంగా వేగంగా విష వాయువుగా మారి ఒకేసారి పెద్దశబ్దంతో భోపాల్‌ చుట్టు పక్కల దట్టమైన మేఘంలా కమ్ముకోవడం జరిగింది. ఫలితంగా నిద్రలో ఉన్న ప్రజలు తీవ్రమైన దగ్గు, ఊపిరి ఆడకపోవడం, కళ్ళలో విపరీతమైన మంటతో నిద్రలోంచి లేచారు. నిమిషాల్లోనే శ్వాసకోశ వ్యవస్థ పక్షవాతానికి గురైంది. ప్రజలు కళ్లకు కనిపించని ఆ మత్యు మేఘం నుండి పారిపోవడానికి ప్రయత్నించారు, కానీ విషవాయువు గాలి కంటే బరువుగా ఉండడంతో కిందకు దిగి, వేగంగా వ్యాపించింది. కొన్ని గంటల్లోనే వేలాది మంది ప్రజలు, ముఖ్యంగా పిల్లలు, వద్ధులు, నిద్రలో ఉన్నవారు మరణించారు

తీరని విషాదం
అధికారిక లెక్కల ప్రకారం సుమారు 3,787 మంది మరణించారని అంచనా. కానీ అనధికారిక అంచనాల ప్రకారం చూస్తే 8,000 నుండి 10,000 మంది మరణించి ఉంటారని భావిస్తున్నారు. ఆ తర్వాత నెలలు, సంవత్సరాలలో దీర్ఘకాలిక అనారోగ్యాల కారణంగా మరణించిన వారి సంఖ్య సుమారు 15,000 నుండి 25,000 వరకు ఉంది.
దాదాపు 5 లక్షల మందికి పైగా ప్రజలు ఈ విష వాయువు ప్రభావం వలన తీవ్రంగా ప్రభావితమయ్యారు. ఈ దుర్ఘటన కేవలం మనుషులను మాత్రమే కాదు, వేలాది పశువులను, పక్షులను కూడా బలిగొంది. ఆ రోజు ఉదయం, భోపాల్‌ వీధులు నిశ్శబ్దంగా, శవాలతో నిండిపోయి, అత్యంత భయంకరమైన దశ్యాన్ని చూపించాయి.
భోపాల్‌ దుర్ఘటన జరిగి దశాబ్దాలు గడిచినా, ఆ గాయం ఇప్పటికీ మానలేదు. ఈ విషాద దీర్ఘకాలిక ప్రభావం తరతరాలుగా నేటికీ కొనసాగుతూనే ఉంది.

ఆరోగ్య సమస్యలు
ఊపిరితిత్తులు పూర్తిగా దెబ్బతినడం వల్ల తీవ్రమైన ఆస్తమా, ఊపిరితిత్తుల ఫైబ్రోసిస్‌ వంటి శ్వాసకోశ సమస్యలు పెరిగిపోయాయి. నిరంతర తలనొప్పి, కండరాల బలహీనత, నాడీ సంబంధిత రుగ్మతలు సంభవించాయి.
కళ్ల పొరలు దెబ్బతినడం, చూపు మందగించడం జరిగింది.గర్భస్రావాలు, నవజాత శిశువులలో వైకల్యాలు వంటి పునరుత్పత్తి సమస్యలు ఏర్పడ్డాయి. కాలేయం, ఊపిరితిత్తుల క్యాన్సర్‌ కేసులు పెరగడం వంటి అనేక దీర్ఘకాలిక ఆరోగ్య సమస్యలతో బాధితులు ఇప్పటికీ బాధపడుతున్నారు. భోపాల్‌ గ్యాస్‌ విషాదం ఆ సమయంలో జీవించి ఉన్నవారిని మాత్రమే ప్రభావితం చేయలేదు. ఇది పుట్టబోయే తరాలను దశాబ్దాల తరువాత జన్మించిన పిల్లలను ప్రభావితం చేసే విషపూరిత వారసత్వాన్ని మిగిల్చింది. భోపాల్‌లో చాలా మంది ఇప్పటికీ మనుగడ కోసం మందులపైనే ఆధారపడుతున్నారు.హొ

భోపాల్‌ విషాదం దేశ పర్యావరణ వ్యవస్థను కదిలించింది. ఒక రకంగా చెప్పాలంటే, 1984 డిసెంబర్‌ 2వ తేదీకి ముందు, పర్యావరణ పరిరక్షణ మన దేశానికి ఒక అదనపు అంశం మాత్రమే. కానీ ఆ రోజు తర్వాత, అది ప్రాణాపాయ సమస్యగా మారింది. ఈ చారిత్రక నేపథ్యంలోనే, భారత ప్రభుత్వం పర్యావరణాన్ని కాపాడటానికి, భవిష్యత్తులో ఇలాంటి విపత్తులు జరగకుండా నివారించడానికి చట్టాలను, వ్యవస్థలను పటిష్టం చేయాల్సి వచ్చింది. దేశాన్ని ప్రధానంగా పట్టి పీడిస్తున్నది
ప్రమాదకరమైన పారిశ్రామిక విషవాయువులే కాకుండా, మన దైనందిన జీవితంలో నిశ్శబ్దంగా మనపై దాడి చేస్తున్న అనేక కాలుష్య భూతాలు మన చుట్టూ ఉన్నాయి.అవి

వాయు కాలుష్యం
స్వచ్ఛమైన వాయువులో కర్బన అకర్బన మలినాలు చేరి వాయువు స్వచ్ఛత కోల్పోవడాన్నే వాయు కాలుష్యం అనవచ్చు. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా నేడు వాయు కాలుష్యం ప్రధాన సమస్యగా పరిణమించింది. ప్రాణాలను కాపాడే వాయువులో కాలుష్యం చేరిన కారణంగా ప్రాణాలను హరించే వాయువుగా ఇది రూపాంతరం చెందింది. దేశం మొత్తం వాయు కాలుష్యంలో 51 శాతం పారిశ్రామిక కాలుష్యం, 27 శాతం వాహన కాలుష్యం, 17 శాతం వ్యవసాయ వ్యర్థాల దహనం వల్ల కలుగుతుంది. 5 శాతం బాణసంచా కాల్చడం వల్ల అవుతున్నాయి. ఈ కాలుష్యం వల్ల గుండెపోటు మధుమేహం మెదడుపై ప్రభావం, ఆయుక్షీణం, సంతాన లేమి, శ్వాసకోశ సమస్యలు, క్యాన్సర్లు వంటి రోగాలు వస్తున్నాయని వైద్యలు నిర్థారించారు. పైగా ఈ వాయు కాలుష్యం అధికమైతే ఆత్మహత్య చేసుకోవాలనే ఆలోచనలు కూడా పెరుతాయని నిర్దారణ చేశారు.

భారతదేశ వ్యాప్తంగా వాయు కాలుష్య పరిస్థితి ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ ప్రమాణాల కంటే ఎన్నో రెట్లు హీనంగా ఉన్నట్లు ప్రపంచ ప్రఖ్యాత వైద్య విజ్ఞాన పత్రిక లాన్సెట్‌ ఈ మధ్యనే తన పరిశోధనలో తెలిపింది. అందుకే ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ వాయు కాలుష్యాన్ని ‘కొత్త రకం పొగాకు’గా వర్ణించింది. ప్రపంచం మొత్తం మీద వాయు కాలుష్యం అధికంగా గల ప్రాంతాలను గుర్తించి వాటికి సూచీలు ఇవ్వడానికై స్టేట్‌ ఆఫ్‌ గ్లోబల్‌ ఎయిర్‌ అనే కమిటీ నియమింపబడింది. ఆ కమిటీ ఇచ్చిన తాజా నివేదిక పరిశీలిస్తే వాయు క్షీణతలో భారత్‌ 5వ స్థానంలో ఉంది. వాయు కాలుష్యం కారణంగా దేశంలో సుమారు 40 శాతం మంది జీవిత కాలం 9 ఏండ్ల వరకు తగ్గిపోతున్నట్లు ఎనర్జీ పాలసీ ఇనిస్టిట్యూట్‌ తన నివేదికలో వెల్లడించింది. దీన్నిబట్టి ఇది చేసే హాని మనకు అర్ధం అవుతుంది.
మన దేశంలో వాయు కాలుష్యం అనగానే ప్రధానంగా ఢిల్లీ గుర్తొస్తుంది. తరచూ అక్కడే వాయు కాలుష్యం ప్రమాదకర స్థితికి చేరుకోవడం మనం చూస్తూ ఉన్నాం. ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ (డబ్లుహెచ్‌ఓ) నిర్దేశించిన సురక్షిత పరిధికి పైన, అంతకు సుమారు 10 రెట్లు అధిక స్థాయిలో కలుషిత గాలిని పీలుస్తున్న ప్రజలు భారత్‌లో కనీసం 14 కోట్ల (140 మిలియన్‌) మంది ఉన్నారు. ఆనాటి గణాంకాల మేరకు ప్రపంచవ్యాప్తంగా అత్యధిక కాలుష్యాన్ని కలిగి ఉన్న 20 నగరాలలో 13 మన దేశంలోనివే కావడం గమనార్హం. ఈ లెక్కన ఒక్క వాయుకాలుష్యమే భారతదేశంలో ఏటా కనీసం 20 లక్షల మంది ప్రాణాలను బలిగొంటున్నట్టు అంచనా.

జల కాలుష్యం
మానవ మనుగడకు ముఖ్యమైంది అన్ని జీవులకూ ప్రాణాధారం నీరు. ఇది లేకుంటే జీవమే లేదు. శాస్త్ర సాంకేతిక పరిజ్ఞానంతో మనం ఎన్నెన్నో అద్భుతాలు చేయగలుగుతున్నాం. ఎన్నో అసాధ్యాలను సుసాధ్యం చేయగలుగుతున్నాం. అయితే నీటి వనరులను మాత్రం సష్టించలేకపోతున్నాం. అందుచేత ప్రకతి ప్రసాదించిన ప్రతి నీటిబొట్టునూ సద్వినియోగం చేసుకోవాలి. అయితే మన తీరు మాత్రం దారుణంగా ఉంది. పరిమిత నీటి వనరులు పదిలంగా వాడుకోకుండా నిర్లక్ష్యంతో నదులు, చెరువులు, సరస్సులు కలుషితం చేసేస్తున్నాం.
జాతీయ ఆరోగ్య సంస్థ నిర్వచనం ప్రకారం మానవుడు తన అవసరాలన్నింటికీ ఉపయోగించుకోవడానికి పనికిరాని, కనీసం నాణ్యత లేని నీటిని ‘కలుషిత నీరు’ అంటారు. స్వచ్ఛమైన నీటిలో కర్బన అకర్బన పదార్ధాలు చేరి నీటి స్వచ్ఛత కోల్పోవడాన్ని నీటి కాలుష్యం అంటారు. దీనికి కారణం.. వేగంగా పెరిగిపోతున్న పారిశ్రామికీకరణ. వాటి నుండి విడుదలయ్యే వ్యర్థ, విషపదార్థాలను నదులు, చెరువులు, బావుల్లోకి వదిలేయడమే. గ్రామాల్లో ఉండే కాలువలు కూడా పూర్తి డస్టబిన్స్‌గా తయారయ్యాయి. గహ వ్యర్థాలన్నీ సమీప కాలువల్లోకి వంపిస్తున్నాం. వీటి వల్ల భూగర్భ జలాలు కూడా కలుషితమవుతున్నాయి. ప్రతిరోజూ దేశ వ్యాప్తంగా పరిశ్రమలు కనీసం నాలుగు కోట్ల లీటర్ల వ్యర్థ పదార్థాలను నదులు, ఇతర నీటి వనరులలోకి విడిచిపెడుతున్నారని ఓ అంచనా. ఈ కలుషిత నీటితో జీవకోటి అనేక అనర్థాలను ఎదుర్కొంటోంది. అంతేకాదు.. ఈ కాలుష్యం కారణంగా పంట దిగుబడులు 16 శాతం తగ్గుతాయని ప్రపంచ బ్యాంకు తన నివేదికలో పేర్కొంది. ఇదే పరిస్థితి కొనసాగితే మున్ముందు తాగు, సాగు నీరు లభించక చాలా ఇబ్బందులు ఎదుర్కోవలసి వస్తుంది.

గ్రీన్‌ హౌస్‌ వాయువులు..
కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌, నైట్రోజన్‌ ఆక్సైడ్లు, క్లోరో ఫ్లోరో కార్బన్లు, హైడ్రోకార్బన్లు, మీథేన మొదలైనవాటిని గ్రీన్‌ హౌస్‌ వాయువులు అంటారు. ఇవి భూమిని వేడెక్కిస్తాయి. ఈ వాయువులు సూర్యుని నుండి వచ్చే రేడియేషన్ని ఆపి, భూ ఉపరితలం నుండి ఉష్ణాన్ని బయటకు పోకుండా చూస్తాయి. వాతావరణంలో ఈ వాయువులు ఎక్కువతై భూతాపం అధికమవుతుంది. దీనికి పరిశ్రమల నుండి వెలువడే వాయువులే కాదు.. రిఫ్రిజిరేటర్ల నుండి విడుదలయ్యే క్లోరో ఫ్లోరో కార్బన్లు, ఆకులు, టైర్లు, ప్లాస్టిక్‌ కవర్ల వంటి చెత్త తగలబెట్టడం వల్ల కూడా భూతాపం అధికమవుతుంది.

శబ్ద కాలుష్యం
శబ్దం శ్రావ్యంగా ఉంటే అది సంగీతం. చెవులను బాధిస్తే అది శబ్ద కాలుష్యం. హారన్లు, సైరన్లు, రైళ్లు, విమానాలు, బోరు వేయడం.. వంటి నిర్మాణ పనుల్లో వచ్చే విపరీత ధ్వనులు, రోడ్ల వెడల్పు, భవనాల కూల్చివేత, పరిశ్రమల నుండి వెలువడే శబ్దాలు.. ఇలా వివిధ రూపాలలో ఏర్పడే రణ గొణ ధ్వనులు అన్నీ శబ్ద కాలుష్యం లేదా ధ్వని కాలుష్యంగా పరిగణిస్తారు. ఈ శబ్ద ప్రభావం మనిషి ఏకాగ్రతను దెబ్బ తీయడమే కాకుండా అలసటకు గురయ్యేలా చేస్తుంది. గుండె కొట్టుకొనే వేగం పెరుగుతుంది. ఫలితంగా హైపర్‌ టెన్షన్‌ ఆపై హార్ట్‌ ఎటాక్‌లకు దారి తీస్తుంది. ఒత్తిడితో రక్తపోటు తీవ్రమై ఒక్కోసారి ప్రాణాలు కోల్పోయే పరిస్థితి కూడా ఏర్పడుతుంది. ప్రధానంగా పిల్లల మెదడుపై, వద్ధుల ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతాయి. ఆధునికత పెరిగేకొద్దీ ఈ శబ్ద కాలుష్యం వేగం పుంజుకుంది. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఈ ధ్వని కాలుష్యం కారణంగానే ఏటా దాదాపు రెండు లక్షల మంది ప్రాణాలు కోల్పోతున్నారని ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ అంచనా వేసింది.

ప్లాస్టిక్‌ కాలుష్యం
ప్లాస్టిక్‌ వస్తువులు, కణాలు-ప్లాస్టిక్‌ సీసాలు, బ్యాగులు, మైక్రోప్లాస్టిక్‌లు వంటివి భూమి యొక్క వాతావరణంలో పేరుకుపోవడాన్ని ప్లాస్టిక్‌ కాలుష్యం అంటారు. ఇది వన్యప్రాణులు, ఆవాసాలు, మానవ జనాభాను ప్రతికూలంగా ప్రభావితం చేస్తుంది. ఆధునిక సమాజంలో ప్లాస్టిక్‌ ఉత్పత్తులను విస్తతంగా ఉపయోగించడం, వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణ వ్యవస్థలు సరిగా లేకపోవడంతో ఇది అప్రతిహతంగా పెరిగిపోతూ వస్తున్నది. ప్రపంచాన్ని ప్లాస్టిక్‌ కాలుష్యంతో ముంచి వేయటంలో మనం ముందున్నామని నేచర్‌ జర్నల్‌ తాజా అధ్యయనం తేల్చింది. మితిమీరిన ప్లాస్టిక్‌ వినియోగంతో మనకు తెలియకుండానే సూక్ష్మ ప్లాస్టిక్‌ రేణువులు (మైక్రోప్లాస్టిక్స్‌) అన్నివైపులా ఆవహిస్తున్నాయి. పర్వతాలు, అడవులు, రిజర్వాయర్లు, నదులు, సముద్రాల్లో ఇవి చేరిపోతున్నాయి. సగటున ప్రతి గంటకూ మనం గాలిద్వారా 11.3 ప్లాస్టిక్‌ సూక్ష్మ రేణువులను పీల్చుకునే ప్రమాదంలో ఉన్నాం.

నేల కాలుష్యం
నేల అంటే నిర్జీవ పదార్థం కాదు. లక్షలాది సూక్ష్మజీవులు, పోషకాలతో కూడి వుండేదే సుసంపన్నమైన నేల. దురదష్టవశాత్తు వ్యవసాయం కోసం విచ్చలవిడిగా వాడుతున్న రసాయనాలు భూమిని నిస్సారంగా, నిర్జీవంగా మార్చి భూ కాలుష్యానికి కారణం అవుతున్నాయి. నగర శివార్లలో ఉండే పరిశ్రమల నుండి విడుదలయ్యే విష రసాయనాలను ఇష్టారాజ్యంగా బహిరంగ ప్రదేశాల్లో పారబోస్తున్నాయి. కొందరైతే ఏకంగా బోర్లు వేసి మరీ వ్యర్థాలను భూమిలోకి పంపిస్తున్నారు. దీని వల్ల నేల కాలుష్యంతో పాటు భూగర్భ జలాలు కలుషితమవుతున్నాయి. ఆటవీ క్షీణత వల్ల భూసారం క్షీణత ఏర్పడుతుంది. మన సౌకర్యం కోసం వాడే 50 మైక్రాన్ల మందం కంటే తక్కువ ఉన్న పాలిథిన్‌ కవర్ల వల్ల భూమిపొర తన సహజత్వాన్ని కోల్పోతోంది. అలాగే ప్లాస్టిక్‌ వ్యర్థాలను దగ్ధం చేయడం వల్ల డ్రైయాక్సిన్‌ వాయువు గాలిలో కలిసి క్యాన్సర్‌కు కారణమవుతుంది. వర్షపు నీరు భూగర్భంలోకి చేరకుండా ఈ ప్లాస్టిక్‌ అడ్డుకుంటుంది. పశువులు, వివిధ జీవాలు ప్లాస్టిక్‌ వ్యర్థాలు తిని మత్యువాత పడుతున్నాయి. వాటి మాంసం తినడం వల్ల మనం కూడా అనేక అనారోగ్యాలకు గురి అవుతున్నాం. దీంతో పాటు చెరువులు, నదులు, సముద్రాలలో అనేక జల చరాలు ఈ ప్లాస్టిక్‌ తీవ్రతకు నశించిపోతున్నాయి.

ఉష్ణ కాలుష్యం
పరిసర నీటి ఉష్ణోగ్రతను మార్చే ఏదైనా ప్రక్రియ ద్వారా నీటి నాణ్యత క్షీణించడాన్ని ఉష్ణ కాలుష్యం లేదా థర్మల్‌ కాలుష్యం అంటారు. ఉష్ణ కాలుష్యానికి కారణం విద్యుత్‌ ప్లాంట్లు, పారిశ్రామిక తయారీదారులు నీటిని శీతలీకరణిగా ఉపయోగించడం. దీని వల్ల అధిక ఉష్ణోగ్రత వద్ద సహజ వాతావరణంలోకి తిరిగి వస్తుంది. ఉష్ణోగ్రతలో మార్పు ఆక్సిజన్‌ సరఫరాను తగ్గిస్తుంది. పర్యావరణ వ్యవస్థ కూర్పును ప్రభావితం చేస్తుంది. ఇటీవల ప్రపంచ వ్యాప్తంగా థర్మల్‌ కాలుష్యం పెరుగుతోందని, ఫలితంగా జలచరాలకు తీరని నష్టం జరుగుతోందని పర్యావరణవేత్తలు హెచ్చరిస్తున్నారు.

వాహన పొగ
మెట్రో నగరాల్లో ప్రతి నిమిషం ట్రాఫిక్‌ జామ్‌ల నుండి వెలువడే కార్బన్‌ మోనాక్సైడ్‌, నైట్రోజన్‌ ఆక్సైడ్‌లు మరియు సూక్ష్మ రేణువులు నేరుగా మన ఊపిరితిత్తుల్లోకి వెళ్తున్నాయి. ప్రధానంగా కాలం చెల్లిన వాహనాలు నుండి వెలువడే పొగ మరింత ప్రమాదకరంగా మారింది.

పారిశ్రామిక ఉద్గారాలు:
బొగ్గు ఆధారిత విద్యుత్‌ కేంద్రాలు, సిమెంట్‌ కర్మాగారాలు, ఇటుక బట్టీల నుండి వెలువడే సల్ఫర్‌ డయాక్సైడ్‌, విష వాయువులు గాలి నాణ్యతను దారుణంగా దెబ్బతీస్తున్నాయి.
వ్యవసాయ వధాల దహనం:
ముఖ్యంగా ఉత్తర భారతదేశంలో పంట కోతల తర్వాత పొలాలను తగులబెట్టడం వలన ఏర్పడే దట్టమైన పొగ వాయు కాలుష్యాన్ని కొన్ని సీజన్లలో ప్రమాదకర స్థాయికి పెంచుతోంది.
– నిర్మాణ ధూళి:
పట్టణాలలో జరుగుతున్న నిరంతర నిర్మాణ పనుల నుండి వచ్చే దుమ్ము, ధూళి గాలిలో కలిసిపోతున్నాయి.
– మురుగునీరు:
అనేక నగరాల్లోని మురుగునీటిని శుద్ధి చేయకుండానే నేరుగా నదులు, సరస్సులు లేదా సముద్రంలోకి వదులుతున్నారు. ఇది నీటి వనరులను బాక్టీరియా, వైరస్‌లతో కలుషితం చేస్తోంది.
– పారిశ్రామిక వ్యర్థాలు :
పరిశ్రమల నుండి వచ్చే భార లోహాలు ఆర్సెనిక్‌, లెడ్‌, మెర్క్యూరీ మరియు విష రసాయనాలు నీటిలో కలిసి, తాగునీటి వ్యవస్థను పాడుచేస్తున్నాయి.
– వ్యవసాయ కాలుష్యం:
రసాయనిక ఎరువులు, పురుగుమందులు వర్షపు నీటితో కొట్టుకుపోయి, సమీపంలోని చెరువులు, నదుల్లోకి చేరి ఆ నీటిని, అందులోని జీవజాలాన్ని నాశనం చేస్తున్నాయి.
– ఘన వ్యర్థాల డంపింగ్‌ :
నగర వ్యర్థాలను శాస్త్రీయ పద్ధతుల్లో కాకుండా, బహిరంగంగా డంప్‌ చేయడం వల్ల వ్యర్థాల నుండి లీచైట్‌ అనే విష ద్రవం నేలలోకి ఇంకిపోతోంది.
భోపాల్‌ ఘటన తరువాతే కేంద్ర ప్రభుత్వం పర్యావరణ పరిరక్షణ పట్ల అత్యంత శ్రద్ధ చూపిస్తుంది. భారత ప్రభుత్వం కాలుష్య నివారణ దిశగా చేపట్టిన చట్టాలను పరిశీలిస్తే..
– నీటి కాలుష్య నివారణ, నియంత్రణ చట్టం 1974
భారతదేశంలో పర్యావరణ కాలుష్య నియంత్రణ కోసం వచ్చిన మొట్టమొదటి చట్టం ఇది. జల వనరుల కాలుష్యాన్ని నివారించడం మరియు శుద్ధి చేయడం దీని ముఖ్య ఉద్దేశం. ఈ చట్టం కిందనే కేంద్ర కాలుష్య నియంత్రణ మండలి మరియు రాష్ట్ర కాలుష్య నియంత్రణ మండలిలు ఏర్పడ్డాయి.
– వాయు కాలుష్య నివారణ, నియంత్రణ చట్టం 1981
గాలి కాలుష్యంపై దష్టి సారించడానికి ఈ చట్టాన్ని తీసుకొచ్చారు. దీని ప్రకారం, పారిశ్రామిక ప్రాంతాలను గుర్తించడం, కాలుష్య నియంత్రణ పరికరాలను తప్పనిసరి చేయడం, మరియు వాహనాల కాలుష్య స్థాయిలను పర్యవేక్షించడం కాలుష్య నియంత్రణ మండలిల విధి.
– పర్యావరణ సంరక్షణ చట్టం 1986 :
భోపాల్‌ దుర్ఘటన తర్వాత, ప్రభుత్వం అత్యవసరంగా ఈ సమగ్ర చట్టాన్ని రూపొందించింది. ఇది కేవలం గాలి, నీటి కాలుష్యంతో పాటు, నేల, శబ్ద కాలుష్యం, మరియు పారిశ్రామిక ప్రమాదాలపై నియంత్రణ విధించేందుకు ప్రభుత్వానికి విస్తత అధికారాలు ఇచ్చింది. ప్రమాదకర వ్యర్థాల నిర్వహణ, పర్యావరణ ప్రభావ అంచనా వంటి కీలక అంశాలు ఈ చట్టం కిందకు వస్తాయి.భోపాల్‌ వంటి పారిశ్రామిక విషాదాలు పునరావతం కాకుండా ఉండటానికి, పరిశ్రమలు విషపూరిత వ్యర్థాలను ఎలా నిల్వ చేయాలి, తరలించాలి మరియు నిర్మూలించాలో ఈ నిబంధనలు కఠినంగా నిర్దేశించాయి.
– నేషనల్‌ గ్రీన్‌ ట్రిబ్యునల్‌ 2010:
పర్యావరణ సంబంధిత వివాదాలను, కేసులను వేగంగా, సమర్థవంతంగా పరిష్కరించడానికి నేషనల్‌ గ్రీన్‌ ట్రిబ్యునల్‌ అనే ప్రత్యేక న్యాయ వ్యవస్థను స్థాపించారు. పర్యావరణ చట్టాల అమలు తీరును పర్యవేక్షించడంలో ఇది కీలక పాత్ర పోషిస్తోంది.
పర్యావరణ పరిరక్షణ కోసం ప్రపంచంలోనే అత్యంత పటిష్టమైన చట్టాలను భారత ప్రభుత్వం రూపొందించింది అనడంలో ఎటువంటి సందేహం లేదు. అయితే ఈ చట్టాలు కేవలం కాగితం పులులుగా మిగిలిపోయాయి తప్ప, వాస్తవంలో వాటి అమలు తీరు అత్యంత నిరాశ కలిగిస్తోంది. చట్టాలు అమలు చేయడంలో చిత్తశుద్ధి కొరవడిందని స్పష్టంగా తెలుస్తుంది.
– వ్యవస్థాపరమైన లోపాలు:
చట్టాలు అమలు చేయడంలో అవసరమైన సిబ్బంది, అధునాతన పరికరాలు, నిధుల లేమి వెంటాడుతూ ఉంది. .
– పర్యవేక్షణ లేమి:
చిన్న, మధ్య తరహా పరిశ్రమలు తరచుగా నిబంధనలను ఉల్లంఘిస్తాయి. నిరంతర పర్యవేక్షణ లేకపోవడం వల్ల, ఈ ఉల్లంఘనలు బహిరంగంగా జరుగుతున్నా, వాటిపై తక్షణ చర్య తీసుకోవడం సాధ్యం కావడం లేదు.
– సాంకేతిక పరిజ్ఞానం లేమి:
అనేక ప్రాంతాలలో, రియల్‌-టైమ్‌ కాలుష్య డేటాను ట్రాక్‌ చేసే సాంకేతికత అందుబాటులో లేదు.ప్రస్తుత పర్యవేక్షణ వ్యవస్థలు చాలా వరకూ పాతబడిపోయాయి.
– రాజకీయ, కార్పొరేట్‌ జోక్యం
లాభార్జన ధ్యేయంగా పారిశ్రామిక వేత్తలు తమ లాభాలను పెంచుకోవడానికి కాలుష్య నియంత్రణ వ్యవస్థలపై ఖర్చు చేయడాన్ని నివారిస్తారు. రాజకీయ నాయకులతో ఉన్న సంబంధాల కారణంగా, నిబంధనలు ఉల్లంఘించినా, వారికి జరిమానాలు పడకుండా తప్పించుకుంటున్నారు.
– పర్యావరణ క్లియరెన్స్‌లలో సరళీకరణ:
ఆర్థిక అభివద్ధి వేగం పెంచాలనే ఉద్దేశంతో, పర్యావరణ ప్రభావ అంచనా ప్రక్రియలను ప్రభుత్వం కొన్నిసార్లు సులభతరం చేస్తుంది. దీనివల్ల, పర్యావరణానికి హాని కలిగించే ప్రాజెక్టులకు కూడా సులభంగా అనుమతులు లభిస్తున్నాయి.
– న్యాయ వ్యవస్థ ఆలస్యం
పర్యావరణ నేరాలకు సంబంధించిన కేసులు కోర్టులలో సంవత్సరాల తరబడి పెండింగ్‌లో ఉంటున్నాయి. ”న్యాయం ఆలస్యమైతే, న్యాయం తిరస్కరించబడినట్లే” అనే సూత్రం ఇక్కడ వర్తిస్తుంది. కఠినమైన చర్యలు వేగంగా పడకపోవడం వల్ల ఉల్లంఘనదారులు భయపడటం లేదు.
– ప్రజలలో అవగాహన లోపం:
కాలుష్య నియంత్రణ చట్టాల గురించి, తమ హక్కుల గురించి ప్రజలకు సరైన అవగాహన ఉండడం లేదు. దీనివల్ల, తమ పరిసరాల్లో కాలుష్యం జరుగుతున్నా, దానిని ఫిర్యాదు చేయడానికీ, న్యాయం పొందడానికీ వారు చొరవ చూపడం లేదు.
పై కారణాలు దష్ట్యా కాలుష్య నియంత్రణ వ్యవస్థలు పనిచేస్తున్నట్టు కాగితాలపై చూపించినా, వాస్తవంలో చిత్తశుద్ధి కొరవడటం వలన అవి అమలుకు నోచుకోవడం లేదు. .
కాలుష్య నివారణ దిశగా ప్రభుత్వం చేపట్టిన ముఖ్య కార్యక్రమాలలో లోపాలు ఉన్నప్పటికీ, ప్రభుత్వం కాలుష్య నియంత్రణ దిశగా కొన్ని ముఖ్యమైన కార్యక్రమాలను చేపట్టింది:
– నేషనల్‌ క్లీన్‌ ఎయిర్‌ ప్రోగ్రామ్‌ :
దేశంలోని 132 కాలుష్య హాట్‌స్పాట్‌ నగరాల్లో కాలుష్య స్థాయిలను 2024 నాటికి 20-30% తగ్గించాలనే లక్ష్యంతో ఈ కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించారు. ఇది కాలుష్య మూలాలను గుర్తించి, వాటిని అరికట్టడానికి నిర్దిష్ట ప్రణాళికలను రూపొందిస్తుంది.
– భారత్‌ స్టేజ్‌ నిబంధనలు:
వాహన కాలుష్యాన్ని నియంత్రించడానికి, ప్రభుత్వం అత్యంత కఠినమైన భారత్‌ స్టేజ్‌-6 ఉద్గార ప్రమాణాలను అమలులోకి తెచ్చింది. ఇది వాహనాల నుండి వచ్చే విష వాయువుల పరిమాణాన్ని గణనీయంగా తగ్గిస్తుంది.
– నమామి గంగే కార్యక్రమం:
గంగా నది కాలుష్యాన్ని పూర్తిగా నివారించి, నది పునరుజ్జీవనం కోసం ఈ కార్యక్రమాన్ని చేపట్టారు. మురుగునీటి శుద్ధి కేంద్రాల నిర్మాణం మరియు పారిశ్రామిక వ్యర్థాల నియంత్రణ దీనిలో కీలక భాగాలుగా ఉన్నాయి.
– స్వచ్ఛ భారత్‌ మిషన్‌:
పట్టణ, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఘన వ్యర్థాల నిర్వహణకు ప్రాధాన్యత ఇస్తూ, ప్లాస్టిక్‌ రహిత సమాజం కోసం కషి చేయడం ఈ మిషన్‌ ప్రధాన లక్ష్యం.
ఏది ఏమైనప్పటకీ సంవత్సరానికి ఒక సారి డిసెంబర్‌ 2 వ తేదీన ఘనంగా కాలుష్య నివారణా దినోత్సవం జరుపుకుని తద్వారా భోపాల్‌ దుర్ఘటన యొక్క బాధను జ్ఞాపకం చేసుకుంటే సరిపోదు.అటువంటి మహా విషాదం మరలా పునరావతం కాకుండా ప్రభుత్వాలు ప్రజలు కూడా సమిష్టి బాధ్యత వహించాలి.దీని కోసం ప్రభుత్వాలు
– పాలనా సంస్కరణలు:
కాలుష్య నియంత్రణ మండలిలకు పూర్తి స్వయంప్రతిపత్తి, తగిన నిధులు మరియు మానవ వనరులను అందించాలి. రాజకీయ జోక్యాన్ని పూర్తిగా నివారించాలి.
– సాంకేతికత వినియోగం:
పరిశ్రమల నుండి వెలువడే ఉద్గారాలను రియల్‌-టైమ్‌లో పర్యవేక్షించే ఆధునిక సెన్సార్లు, డ్రోన్‌లను ఉపయోగించి పారదర్శకతను పెంచాలి.
– భద్రతకు ప్రాధాన్యం:
పారిశ్రామిక భద్రతా వ్యవస్థలను ఏ పరిస్థితుల్లోనూ రాజీ పడకూడదు. లాభాపేక్ష కంటే ప్రాణాలకే అధిక ప్రాధాన్యం ఇవ్వాలి.
– ముందస్తు జాగ్రత్త:
ప్రమాదాలు జరగకముందే వాటిని అంచనా వేసి, నివారించడానికి అన్ని చర్యలు తీసుకోవాలి.
– పర్యావరణ బాధ్యత:
పరిశ్రమలు తమ వ్యర్థాలను చట్టప్రకారం, పర్యావరణానికి హాని కలగకుండా నిర్మూలించాలి.
– కఠిన శిక్షలు:
పర్యావరణ ఉల్లంఘనలకు పాల్పడిన వారికి వేగంగా, అత్యంత కఠినమైన శిక్షలు, జరిమానాలు విధించాలి. ఆ జరిమానా మొత్తం పర్యావరణ పునరుద్ధరణకు వినియోగించాలి.
– పౌర స్పహ:
ప్రతి పౌరుడు చట్టాల గురించి తెలుసుకోవాలి. కాలుష్యం జరుగుతున్నప్పుడు ప్రశ్నించే,పిర్యాదు చేసే ధైర్యాన్ని పెంచుకోవాలి.
ప్రపంచం ప్రస్తుతం వాతావరణ మార్పు, గ్లోబల్‌ వార్మింగ్‌ వంటి అతిపెద్ద పర్యావరణ సవాళ్లను ఎదుర్కొంటున్న తరుణంలో, మనం భోపాల్‌ విషాదం నుండి నేర్చుకున్న పాఠాలను మరచిపోకూడదు..ఈ దినోత్సవం మనకు ఇచ్చే అంతిమ సందేశం ఒక్కటే: పరిశ్రమలు, ప్రభుత్వం, పౌరులు… మనమందరం పర్యావరణ పరిరక్షణలో చిత్తశుద్ధితో కూడిన భాగస్వామ్యాన్ని పెంపొందించుకోవాలి. అప్పుడే భోపాల్‌ వంటి మరో విషాదం జరగని భవిష్యత్తును మనం భావి తరం వారికి అందించగలుగుతాం.

రుద్రరాజు శ్రీనివాసరాజు, 9441239578