నేషనల్‌ ఫిలిం కంపెనీ

హైదరాబాద్‌లో ఆఖరి మూకీ చిత్ర నిర్మాణ సంస్థ

1929లో ప్రారంభమైన మహవీర్‌ ఫోటో ప్లేస్‌ సినీ నిర్మాణ సంస్థ వరుసపెట్టి మూకీలు తీస్తుండగానే ‘నేషనల్‌ ఫిలిం కంపెనీ’ (దక్కన్‌) పేరున ఇంకొక సినిమా నిర్మాణ సంస్థ 1930, జూన్‌ 21న హైదరాబాదులో ఏర్పడింది. దీని అధినేత ఎవరో ఎక్కడా రికార్డు కాలేదు. ఈ సంస్థ రెండేళ్ల పాటు నాలుగు సైలెంట్‌ సినిమాలు తీసింది. వాటి వివరాలు వరుసగా ”హీరో ఆఫ్‌ ది వైల్డ్‌” (1931 – దర్శకుడు చున్నిలాల్‌ పారేఖ్‌), ‘థీఫ్‌ ఆఫ్‌ ఈరాక్‌’ (1931-కె.పి.భవే దర్శకుడు), ‘దేశబంధు’ (1932 – కె.పి.భవే దర్శకుడు కాగా వసంత, విలిమా గార్బో నటించారు), ‘మేరీ మా’ (మై మదర్‌ – 1932).

వీటిని నిర్మిస్తున్న కాలంలోనే సినిమాలకు ఇక్కడ ఉజ్వల భవిష్యత్తు ఉన్నదని అప్పటి నిజాం ప్రభుత్వం నేషనల్‌ ఫిలిం కంపెనీకి హైదరాబాదులో స్టూడియో నిర్మాణానికి చేయూతనిస్తూ, మూషీరాబాదులో స్థలాన్ని కేటాయించడమే గాక, ఆర్థిక సాయం కూడా చేసింది. ఇందుకు సంబంధించి 1931 అక్టోబర్‌ 4 నాటి టైమ్స్‌ ఆఫ్‌ ఇండియాలో Cinema Industrey in
Hyderabad A new company అనే ఒక వార్త కూడా ప్రచురితమైంది. అప్పటి హైదరాబాదులో ప్రముఖులైన రాజాధనరాజ్‌ గిర్‌ జీ బహుదూర్‌ సమక్షంలో ఈ ఫిల్మ్‌ కంపెనీ ప్రారంభమైనది. సికింద్రాబాదుకు చెందిన మెసర్స్‌ ఎం.ఆర్‌. అండ్‌ కంపెనీ వారు మేనేజింగ్‌ డైరెక్టర్‌ గా ఉన్నారు. ఇదే వార్తా కథనంలో హైద్రాబాదుకు చెందిన ఆంగ్లో ఇండియన్‌ మహిళ మిస్‌ సుశీలారాణీ దేవి ఈ నేషనల్‌ ఫిల్మ్‌ కంపెనీ వారి సైలెంట్‌ చిత్రాలలో నటించబోతున్నదని దర్శకుడు కె.పి.భవే పేర్కొన్నారు. ఇంకా ఆయన త్వరలో ఆరేబియన్‌ నైట్స్‌ కథాంశంతో ఒక సైలెంట్‌ సినిమా తీయ బోతున్నట్లు పేర్కొన్నారు. అలా ఆ తరువాత తీసిన చిత్రమే ‘థీఫ్‌ ఆఫ్‌ ఈరాక్‌’ (1931). ఆనాటి టైమ్స్‌ ఆఫ్‌ ఇండియా పత్రికలోని వార్త కథనాన్ని బట్టి సుశీల రాణి స్థానిక నటి స్థానికురాలే అయి ఉండాలి ఆ విషయంలో ఇంకా కొంత పరిశోధన జరగవలసి ఉంది.

అయితే ఇప్పటి వరకు థీరేన్‌ గంగూలీ 1922లో కలకత్తా తిరిగి వెళ్ళినాక మహవీర్‌, నేషనల్‌ ఫిలిం కంపెనీలు రెండే 1932 వరకూ హైదరాబాదులో మూకీలు నిర్మించినవి. కానీ మరొక సమాచారం ఏమిటంటే మూకీల కాలంలో హైదరాబాదులోని స్థానికులు మూకీలు తీయాలని సంకల్పించడం, ది స్టేట్‌ ఫిలిం కార్పొరేషన్‌ లిమిటెడ్‌ సంస్థ 1930 అక్టోబరు 9న, అలంగీర్‌ పిక్చర్స్‌ లిమిటెడ్‌ 1930 నవంబరు 18న ప్రారంభమయినవి. కానీ రెండు మూడేళ్ళపాటు ఉనికిలో ఉండి సినిమాలేవీ తీయకుండానే మొదటి సంస్థ 1933లో, అలంగీర్‌ సంస్థ 1934లో మూతబడినవి. కారణమేమిటంటే ముందుగా సాంకేతిక పరిజ్ఞానం సమకూర్చుకొనక పోవడమేనని అనిపిస్తుంది.

1932 నాటికి భారతదేశంలో మూగ చిత్రాల యుగం అంతరించింది. అంతటా టాకీల నిర్మాణం మొదలైనా, హైదరాబాదులో అలాంటి ప్రయత్నాలేవీ మొదలు కాలేదు. ఇలా మొత్తం 20 మూకీలు హైదరాబాదులో తయారైనవి. మద్రాసు పాలనలో ఉన్న ప్రాంతాల నుండి వచ్చి ఇక్కడ ఎవరూ మూకీలు తీయలేదు. అలాగే ఇక్కడి వారూ అక్కడికి వెళ్లలేదు. పైగా మదరాసుతో సమాంతరంగా హైదరాబాదులో మూకీల నిర్మాణం జరిగినట్లుగా పైన చెప్పిన విషయాలు రుజువు పరుస్తున్నవి. తమిళనాట తెలుగు వారు తీసిన మూకీలు తెలుగు సినిమా చరిత్రను తొలి రోజులైతే, హైదరాబాదు మూకీల నిర్మాణ కాలం తెలంగాణ సినిమా చరిత్రకు బీజవాపనగా పరిగణించాలి.
మొన్నటిదాకా హైదరాబాదు మూకీల సంగతులన్నీ ఈ తెలుగు సినిమా చరిత్రలో భాగంగా మద్రాసులో మూకీల నిర్మాణంతో బాటు హైదరాబాదులో కూడా జరిగిందని పొడిపొడిగా రాసుకున్నాం. కానీ ఇప్పుడు హైదరాబాదు మూకీల కాలాన్ని తెలంగాణ సినిమా చరిత్రకు తొలిరోజులుగా నమోదు చేసుకుంటున్నాం.
(వ్యాసకర్త తెలంగాణ సినిమా చరిత్రకారుడు)

తెనాలి నుండి హైదరాబాదుకు
ఇటీవల తెలిసి వచ్చిన ఆసక్తికరమైన విషయం ఏమిటంటే నేషనల్‌ ఫిలిం కంపెనీ వాళ్లు నిర్మించిన ‘థీఫ్‌ ఆఫ్‌ ఇరాక్‌’, ‘మేరీ మా’ (మై మదర్‌) చిత్రాలలో తెనాలికి చెందిన ప్రత్తి సూర్యనారాయణ ఒక పాత్రలో నటించారు. తెనాలిలో నటన పట్ల ఆసక్తి కలిగిన వీరు సైలెంట్‌ చిత్రాల కాలంలోనే హైదరాబాదుకు వచ్చి 1931-32లో సైలెంట్‌ చిత్రాలలో నటించాడు. అదే కాలంలో ఈయన బొంబాయికి కూడా వెళ్లి మూకీ సినిమాల్లో నటించినట్లు నేతి పరమేశ్వర శర్మ తన ” నూరేళ్ల తెనాలి రంగస్థలం” (1998) గ్రంథంలో పేర్కొంటున్నారు. ఇప్పటివరకు సైలెంట్‌ చిత్రాల కాలంలో సీమాంధ్ర ప్రాంతం నుండి హైదరాబాదుకు నటించడానికి వచ్చిన వారు ఎవరూ లేరని అనుకున్నాము. కానీ ప్రత్తి సూర్యనారాయణ తెనాలి నుండి హైదరాబాదు వచ్చి నటించడంతో కొత్త విషయం మనకు తెలియ వచ్చింది.

లక్నోలో సినిమా తీసిన మన నిర్మాత
మహమ్మద్‌ బేగ్‌
భారతీయ చలనచిత్ర రంగంలో తెలంగాణవారు నిర్వహించిన పాత్ర శతాబ్ధానికి పైగా తెరమరుగుననే ఉండిపోయింది. అయితే 2000 సంవత్సరంలో ఈ రచయితనే ”బొంబాయి వెళ్ళిన తొలి తెలుగువాడు తెలంగాణ వాడైన పైడిరాజ్‌ అని తొలిసారిగా ఆయనకు నివాళిగా రాసిన వ్యాసంలో రాశాడు. ఆ తరువాత జరిగిన పరిశోధనలో పైడిరాజ్‌ కన్నా ముందుగా సరోజినీదేవి చెల్లెండ్లయిన మణాళినిదేవి, సునాళిని, కెమెరామెన్‌ ఎం.ఎ.రెహమాన్‌1925లో, హైదరాబాద్‌ పాతబస్తీలోని నాగులచింతకు చెందిన రాంప్యారి 1927లో బొంబాయికి వెళ్ళి మూకీ చిత్రాలలో పనిచేశారని పరిశోధనలో తేలింది. ఈ పరంపరలో ఇప్పుడు మరో నిర్మాత వెలుగులోకి వచ్చారు. అతనే కరీంనగర్‌ వాడైన ‘ మహమ్మద్‌ బేగ్‌’. ఈ మహమ్మద్‌ బేగ్‌ 1928లో బొంబాయి వెళ్లిన పైడిరాజ్‌ ప్రేరణతో సినిమారంగంలోకి వెళ్లాడు బేగ్‌. అక్కడి నుండి ఉత్తరప్రదేశ్‌ లక్నో వెళ్ళి ప్రసిద్ధ సినీ టెక్నీషియన్‌ కష్ణగోపాల్‌ (కె.జి.)తో కలిసి 1929లో ‘యునైటెడ్‌ పిక్చర్స్‌ కార్పొరేషన్‌ (ఇండియా) లిమిటెడ్‌’ పేరున ఒక సినీ నిర్మాణ సంస్థను నెలకొల్పారు. భారతీయ మూకీ సినీ చరిత్రకు సాధికారికమైన గ్రంధంగా పేర్కొనబడిన ‘ఫిల్మోగ్రఫీ సైలెంట్‌ సినిమా 1931-34” గ్రంథంలో ఈ విషయం పేర్కొనబడింది.
రచయిత ఆర్‌.కె.వర్మ ఈ పుస్తకంలో స్పష్టంగా ఇలా రాశారు. వీMohammed Beg of Karimnagar (Telangana) and Krishna Gopal (K.G.) Founded the united Pictures Corporation India Limited at Lucknow (U.P).

ఈ ఎం.డి. బేగ్‌ తీసిన మూకీ ‘షాడోస్‌ ఆఫ్‌ ది డెడ్‌’ దర్శకత్వం చేసినవాడు దేవకీ కుమార్‌ బోస్‌. 1930లో తయారైన ఈ చిత్రం 1932లో విడుదలైంది. దేవకీబోసుకు దర్శకునిగా ఇదే తొలి సినిమా. ‘షాడోస్‌ ఆఫ్‌ ది డెడ్‌’లో హీరోగా నటించినది ‘మిజ్జన్‌’గా పేరొందిన కుమార్‌, ఇతనికి ఇదే చివరి మూకీ అయింది. అట్లానే ఈ యునైటెడ్‌ కంపెనీ కూడా అప్పటికే టాకీలు రావడంతో మరో మూకీ తీయలేదు. ఈ మిజ్జన్‌ కుమార్‌ ఆ తర్వాత హిందీలో పెద్ద పేరున్న హీరోగా ఎదిగాడు. మొఘల్‌ ఏ ఆజం సినిమాలో చివరలో వచ్చే ”జిందాబాద్‌ జిందాబాద్‌ ఏ మొహబ్బత్‌ జిందాబాద్‌” ఈ పాట ను చిత్రీకరించింది మిజ్జన్‌ కుమార్‌ పైనే.

మరోవైపు బేగ్‌ తో కలిసి పనిచేసిన కష్ణగోపాల్‌ ఆ తరువాత హిందీ, బెంగాలీ చిత్రరంగంలో పేరున్న టెక్నిషియనుగా పేరుపొంది ధీరన్‌ గంగూలీ, దేవకీబోస్‌, పి.సి. బారువా చిత్రాలకు కెమెరామెన్‌ గా పనిచేశారు. పురాన్‌ భగత్‌, చంఢదాీస్‌, విద్యాపతి,నర్తకి, సీత వాటిలో కొన్ని. ఆ పిమ్మట ఈయనే దేశంలో కలర్‌ ల్యాబ్‌ ల నిర్మాణానికి ఆద్యుడైనారు. ఆ తర్వాత ఆయనే వాహినీ స్టూడియోస్‌, జెమినీ, ప్రసాద్‌ లాబ్స్‌ వారికి కలర్‌ లాబ్స్‌ ఏర్పాటుచేశారు.
అయితే దర్శకుడు దేవకీబోస్‌ ఆ తరువాత టాకీల యుగంలో న్యూథియేటర్స్‌ సంస్థకు ‘ఛండీదాస్‌’, ‘పురాన్‌ భగత్‌’, ‘రాజ్‌ రాణీ మీరా’ (1933), ‘సీత’ (1934), ‘విద్యాపతి’ (1937), ‘నర్తకి’ (1940) వంటి కళాఖండాలనదిగిన చిత్రాలు తీసి పేరు గడించారు. ఈయన ప్రసిద్ధ తెలుగు దర్శకులు బి.ఎన్‌.రెడ్డికి ఏకలవ్య శిష్యుడు.
ఇక మన బేగ్‌ సంగతి 1932 తరువాత ఆయన సినిమారంగంలో కొనసాగినారా లేదా అన్న సమాచారం ఎక్కడా లేదు. అయితే దేవకీబోస్‌ వంటి దిగ్దర్శకుడిని వెండి తెరకు పరిచయం చేసిన మూకీ తరం నిర్మాతగా తెలంగాణ సినీ చరిత్రలో ఆయన స్థానం పొందారు.

హెచ్‌ రమేష్‌ బాబు, 7780736386